Eén van de meest besproken psychologische experimenten van de laatste eeuw is het Stanford-prisonexperiment. In dit experiment uitgevoerd door Philip Zimbardo werden studenten willekeurig opgesplitst in een groep ‘gevangenen‘ en een groep ‘cipiers‘. Het ging hier om doodnormale Amerikaanse studenten. Het uiteindelijke doel was om uit te zoeken wat deze sociale setting met de studenten zou doen.

Zoals bekend, en wat ook breed uitgemeten werd in de Hollywood versie van ‘The Experiment’ gaan mensen zich naar de hen toebedeelde rol gedragen. Dit is terug te zien in de steeds agressiever wordende houding van de cipiers, die wreed handelden richting de gevangen. Dit gebeurde door de voet te plaatsen terwijl een gevangen gedwongen werd om op te drukken, of in seksspelletjes waartoe de gevangen gedwongen werden.

Dit werd niet als abnormaal gezien omdat er van te voren gegarandeerd werd dat het experiment absoluut veilig zou zijn. Dit zorgde er voor dat de norm steeds meer opgeschoven werd, omdat de wetenschappers ‘op tijd’ aan zouden geven wanneer de grens bereikt werd. Dit had het effect dat mensen een autoriteit boven zich hadden die de grens af zou bakenen en er dus geen directe verantwoordelijkheid voor de cipier en de gevangenen was.

Op persoonlijk vlak was duidelijk zichtbaar dat mensen een totaal andere houding aannamen. Actieve mensen werden passief, passieve mensen actief, vredelievende mensen agressief. De meerderheid was niet langer in staat hun ware ik uit de buitenwereld als ik in de gevangenis te zien. Ze gingen op in hun nieuwe rol. Na zes dagen werd het experiment stopgezet, dit omdat Zimbardo op dat moment besefte dat er iets fout ging, hij werd er door zijn assistent op geattendeerd dat hij zich niet meer als wetenschapper gedroeg, maar als gevangenisdirecteur.

Toen het experiment afgelopen was merkte Zimbardo op dat er maar één iemand van de ‘cipiers’ een moreel bezwaar gemaakt had tegen de dingen die gebeurden.

Wat het experiment laat zien is dat iedereen zich na verloop van tijd naar zijn (toebedeelde) rol gaat gedragen.

Hoe zou dit experiment in een ethisch verantwoorde setting opnieuw uitgevoerd kunnen worden? Zimbardo had geen idee wat hij vooraf aan grenzen af moest bakenen omdat hij geen besef had van hoe de participanten zich zouden gaan gedragen.

Bovenal is het interessant om te zien of soortgelijke situaties ook plaatsvinden in onze maatschappij van vandaag! Want zou je niet kunnen stellen dat bij de gemiddelde ontgroening van een studenten vereniging, een soortgelijke opzet heeft?

Stelling: het is goed om ook in de huidige maatschappij nogmaals te toetsen hoe mensen met autoriteit omgaan, ondanks de eventuele ethische bezwaren.

Bronvermelding: Haney, C., Banks, C., & Zimbardo, P. (1973). Interpersonal Dynamics in a Simulated Prison. International Journal of Criminology and Penology 1973, 1, 69-97.
Aanrader: Bekijk de website van Philip Zimbardo over het Stanford Prison Experiment.