Na verschrikkelijke massamoorden in tijden van oorlog rezen er bij veel mensen in de jaren ’60 en ’70, en ook nu nog, vragen over de grenzen van het menselijke kwaad. Waarom doen mensen zulke gruwelijke dingen? Hoe halen ze het in hun hoofd? Hebben ze dan geen geweten? Is niemand meer te vertrouwen?

Stanley Milgram’s befaamde experiment

Beïnvloed door de tragische gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog begon de Amerikaan Stanley Milgram in 1963 een experiment om gehoorzaamheid te onderzoeken. Hoe kan de druk op iemand zo hoog zijn dat iemand gedrag vertoont dat hij of zij normaal niet zou doen?

Onderzoek binnen de sociale psychologie levert verschillende redenen voor de kracht van groepsdruk. In het bijzonder richtte Milgram zich in zijn experiment op gehoorzaamheid aan een autoriteit. Immers, als men slechts orders opvolgt van een autoriteit en de verantwoordelijkheid voor eigen handelen bij die ander legt, kan men tot veel dingen in staat zijn dacht Milgram.

Leraar versus leerling

Hij nodigde proefpersonen uit voor zijn experiment die werden toegewezen om als leraar een andere proefpersoon als leerling te onderwijzen. De proefpersoon hoefde enkel en alleen bevelen van de aanwezige onderzoeker op te volgen en de leerling te bestraffen voor het maken van fouten in een geheugentaak, om zo het effect van straffen op leren te meten. Althans, zo werd de proefpersoon verteld. Eigenlijk werd gekeken hoe ver de proefpersoon zou gaan met het toedienen van schokken aan de leerling. Bij elke fout gaf de onderzoeker het bevel aan de proefpersoon om de leerling een schok te geven. In werkelijkheid kreeg de leerling geen schok, maar acteerde de leerling, die in de kamer ernaast zat, alsof hij daadwerkelijk een schok kreeg toegediend. De soms schreeuwende klaagzangen van de leerling over de pijn van de schokken was duidelijk hoorbaar voor de proefpersoon die, als leraar in opdracht van de onderzoeker, de schokken toediende. Bij elke fout die de leerling maakte werd het voltage van de schokken verhoogd en produceerde de acteur als leerling steeds heftigere kreten van pijn.

Dodelijke schokken

Veel proefpersonen voerden rustig de schokken op tot 150 volt, die in het experiment voor de proefpersoon als sterke schokken werden aangeduid. Vanaf dat voltage begonnen zij meestal vragen te stellen over het doel van het onderzoek en of ze echt verder moesten gaan. Na herhaaldelijk vragen om door te gaan in het belang van het onderzoek, en de onderzoeker hen verzekerde dat de verantwoordelijkheid voor de gevolgen niet bij de proefpersonen lag, gingen uiteindelijk 26 van de 40 proefpersonen door tot een voltage van 450. Normaal een zeer dodelijke schok! Bijna tweederde van de proefpersonen was zodanig gehoorzaam onder druk, dat zij er klaarblijkelijk niet voor terugdeinsden dodelijke schokken aan hun medemens toe te dienen. Zijn mensen dan echt zo makkelijk beïnvloedbaar door autoriteiten?

Verantwoordelijkheid

Onder druk van een autoriteit leggen mensen dus eenvoudig de verantwoordelijkheid bij anderen om zo hun eigen moreel verwerpelijke gedrag te kunnen rechtvaardigen. Een andere Amerikaanse psycholoog, Leon Festinger, suggereerde tien jaar voor het experiment van Milgram al, dat er in groepen een beeld van de werkelijkheid wordt gevolgd dat in eerste instantie niet per se hetzelfde beeld is wat de individuen van een groep over de werkelijkheid hebben. Echter, bepaalde situaties kunnen een bepaald beeld geloofwaardig maken. Zo kan een mens in een nieuwe omgeving met weinig kennis over hoe te handelen zijn beeld van de werkelijkheid aanpassen aan dat van een autoriteit in die omgeving. Immers, weet een expert niet altijd beter?

Verantwoordelijkheid in jouw leven

Met het experiment van Milgram in gedachten is het wellicht nuttig eens stil te staan bij je eigen omgang met autoriteiten. Ben je nog wel expert op het gebied van je eigen gedachten, gevoelens en gedragingen? Of doe je veel dingen slechts omdat anderen dit je opdragen of omdat je denkt dat autoriteiten je gedrag zullen waarderen? Kan je überhaupt beslissingen in je leven maken zonder je te beroepen op autoriteiten, zoals je ouders, wetenschappers of slimme leeftijdgenoten? Voor wie ben je zelf een autoriteit? Hebben we geen eigen geweten? Leven wij niet altijd onder een deken van sociale druk? Moeten we willen zonder autoriteiten beslissingen te maken? Wanneer werpt gehoorzaamheid vruchten af en wanneer gaan we te ver?

Bronvermelding:

Milgram, Stanley (1963). “Behavioral Study of Obedience”. Journal of Abnormal and Social Psychology 67 (4): 371–8.

Vorige week werd het Milgram Experiment ook al aangehaald in een artikel over The Pain Game. Lees meer….