Back to basics
Niet de vanzelfsprekendheid van onderdak, voedsel, deodorant, goede nachtrust, een zandvlooienvrije omgeving of contact met het thuisfront. Wel overleven ver buiten je comfortzone met een zeer gevarieerde groep onbekenden. Op een eiland midden in de oceaan.Vele fans van het RTL 5 spelprogramma Expeditie Robinson- waaronder ikzelf– weten dat een gebrek aan comfort en voeding niet het grootste probleem is. Nee, de deelnemers lijken de groepsprocessen het zwaarst te vinden. Het overleven in een groep volgens zelfbedachte regels die continue lijken te veranderen. Wie vindt wie aardig, wie heeft goede overlevingsskills, wie draagt bij aan het algemeen belang? En bovenal, is dit allemaal genoeg om in het spel te mogen blijven? Het recht van de sterkste gaat hier niet per se op. Te sterk zijn en spelen kan sociale zelfmoord betekenen: je bent een bedreiging voor de rest, hetgeen kan leiden tot excommunicatie en een enkeltje naar huis. Wie het spel slim speelt wordt regelmatig verweten ‘over lijken te gaan’.
PART OF THE □ GAME |□ LIFE?
Als je de aflevering van vorige week nog niet gezien heb, lees dan niet verder; spoiler alert!
Afgelopen week werd de modeontwerper Hans Ubbink eruit gestemd. In verschillende kranten werd aandacht besteed aan zijn vertrek. Zo bericht de Telegraaf: Hans liet weten teleurgesteld te zijn: “Ik vind het jammer dat het zo moet. Ik vind het pijnlijk dat het hier gaat om een tactische zet.”
Maatschappij in het klein
Slim spelen uit zich in het programma Expeditie Robinson dikwijls in het maken van pacts en complotjes. Met twee kameraden samenspannen tegen die ene sterke speler die zichzelf veilig waant. Of ogenschijnlijk barmhartig dat ene sombere groepslid mee laten delen in een mooie prijs, zoals een tripje naar een droomeiland. Om vervolgens dit ‘lijdende voorwerp’ ongeneerd te bespelen zodat je zijn/ haar steun bij de wegstemronde (her)wint. En je zo met een getalsmatige meerderheid je eigen overleving hebt kunnen waarborgen! Een zet die overige groepsleden dwingt om een soort oppositie formeren, ten einde een soort tegenwicht te kunnen bieden. Lobby, Creeër draagvlak & Heers, zou je kunnen zeggen. Groepen vervullen hier overduidelijk een tal van behoeften, hier voornamelijk de behoefte aan zekerheid en sociale steun (Giebels & Van Oudenhoven, 2010, p.23). Degenen die dit doen worden met de nek aangekeken, maar tegelijkertijd bewonderd. Zelf rechtvaardigen deze Robinson tactici hun weinig solidaire (wegstem) acties in termen van eten of gegeten worden. “Het is nu eenmaal een spel”. Bekeken vanuit de sociaal psychologische optiek kan hen ‘slechts’ verweten worden dat zij de uitkomst van een meer rationele kosten-batenanalyse, zwaarder laten wegen dan gelijkheid wat betreft attitudes en overwegingen (p.23). De eilandbewoners die minder geslepen en analytisch te werk gaan, worden soms onomwonden als dom of naïef weggezet. Een stigma waarvan de personen in kwestie zich- denk in deze reeks aan playmate Zimra- pijnlijk bewust zijn, maar waaraan zij zich moeilijk kunnen ontworstelen. Dit zegt natuurlijk helemaal niet dat deze eilandbikkels niet competent zijn. Als je er iets langer over nadenkt zou je ook kunnen stellen dat je dom en zwak opstellen juist ook weer een strategie is. Onder het mom van ‘keeping low profile’…
Terugkijkend op vele jaren Expeditie Robinson, valt mij een gemene deler op: Keer op keer wordt er aangegeven dat het spel iets doet met het denken, voelen en gedragen. De combinatie van lichamelijke uitputting door gebrek aan voeding en rust en de ‘politieke spelletjes’ op het eiland, zorgen bij de deelnemers zowel intra- als interpersoonlijk voor flinke confrontaties. De Robinsons geven te kennen dat zij het vermogen om goed te reflecteren op hun eigen handelen soms volledig verliezen. Het begrijpen van de eigen beweegredenen en het interpreteren van andermans verbale en non-verbale gedrag wordt op het eiland ook sterk beproefd. Deze maatschappij in het klein doet aan als een soort vacuüm. Bijna elke expeditie is er wel iemand die aangeeft uit de competitie te willen stappen, vanuit de angst zichzelf hierin te verliezen. Honger, daar went het gros aan. Groepsprocessen? Top of mind!
Met hun ‘Belongingness hypothesis’ geven Baumeister en Leary (1995) hiervoor een mogelijke verklaring. Zij stellen dat alle mensen een natuurlijke behoefte hebben om zich aan te sluiten bij anderen. Die behoefte is vrijwel net zo sterk als die aan andere zaken waar een mens niet zonder kan, zoals eten en drinken (13, 2010) Sociaal contact wordt hier bijna één op één vergeleken met een primaire levensbehoefte als voeding. Groepslidmaatschap is dus heel belangrijk voor het (psychische) welbevinden!
Expeditie Robinson staat bol van tegenstellingen. Een greep hieruit:
- Streven naar complete controle: controle over eigen lichaam en geest op het eiland en (bevredigende) controle over anderen, is een belangrijk gedeeld streven. Tegelijkertijd lijkt het juist dit streven dat een groot verlies aan controle, zelfbeheersing, identiteit en invloed (etc.) ten gevolge heeft;
- Pirandelliaanse taferelen: Expeditie Robinson is een spel, een geënsceneerde werkelijkheid, maar de wijze waarop de participanten zich inleven- om te overleven?- suggereert anders. Het tegenovergestelde lijkt zelfs waar: Men verliest zichzelf in de Robinsonrol en hiermee wordt de illusie voor velen de nieuwe realiteit.
- Gebrek aan normen: juist diegenen die een gebrek aan normen en waarden tentoonspreiden lijken in een onzekere situatie normbepalend te zijn. De zwevende actoren (zoekende naar ‘hoe te voelen en te gedragen?’) sluiten zich hier bewust dan wel onbewust bij aan en de dominante coalitie is geboren. De meest geslepen eilandtactici lijken hierdoor de toon zetten en uiteindelijk soms zelfs te zegevieren. Denk aan de pokerende hockeyster Fatima Moreira de Melo die Expeditie Robinson 2012 heeft gewonnen.
- Het doorhebben van het spel: grip krijgen op de eigen geest en op de groepsprocessen betekent niet automatisch winst. Zoals de tactische genius Jan dit seizoen persoonlijk mocht ervaren: het kunnen ontleden van groepsdynamica wil niet zeggen dat je weet hoe je er concreet op in moet spelen. Hij lag er, zoals je wellicht wel kunt raden, keihard uit ondanks zijn bewonderenswaardige politieke spel!
Meer weten over groepsprocessen, zie ook ‘Het Grote Racisme Experiment’, Het Stanford Prison Experiment
Bronnen:
Giebels, E., & Oudenhoven, J.P. (2010). Groepen aan het werk.(zesde druk). Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers
http://www.prisonexp.org/pdf/pirandellian.pdf (geraadpleegd op 22-11-2013)
http://www.telegraaf.nl/prive/22077787/__Hans_verlaat_Expeditie_Robinson__.html
(geraadpleegd op 22-11-2013)
Wat ik vooral merk aan het programma dat het feit dat ze achteraf gestraft kunnen worden voor hun gedrag (door negatieve beoordeling van familie/vrienden/vreemden) er voor zorgt dat ze niet in staat zijn om het recht van de sterkste te laten zegevieren. Het is hier dus niet de sterkste persoon die de meeste resources verzamelt die wint, maar de persoon die het meest het publiek en tegenstanders kan beïnvloeden.
Beste Sjaak,
Dank voor de reactie!
Als ik je goed begrijp meen jij dat het draait om beïnvloeding, niet om werkelijke survivalskills.
Met oog op de immense kracht van conformisme wijs ik je graag op het experiment van Solomon Asch.
Zie bijv. http://dspace.library.uu.nl/handle/1874/45313
Een kanttekening bij je reactie is dat het publiek bij dit spelprogramma geen stem krijgt en dus geen directe invloed op het verloop kan uitoefenen.
Tevens een andere invalshoek:
Bioloog Darwin had het met zijn evolutietheorie over een geleidelijk proces van biologische verandering van een soort door aanpassing aan de omgeving
Als je ‘survival of the fittest’ definieert in termen van adaptief vermogen, dan zou je zomaar kunnen stellen dat een deelnemer die goed in staat is anderen te beïnvloeden toch een terechte Robinson genoemd kan worden. Deze manipulatievaardigheid stelt hem/haar immers in staat om zich flexibel aan te passen aan snel veranderende situaties en nieuwe omgevingen.
Met andere woorden: met deze ‘sociale vaardigheid’ kan iemand zich toch kwalificeren als overlevingsspecialist!
Hallo Jiska,
Ik heb een andere kijk op Expeditie Robinson. Mij interesseren niet zo zeer de spelers, maar eerder de toeschouwers.
Expedite Robinson is volgens mij een spin-off van een andere ‘reality’-show: Big Brother of de Gouden Kooi?
De setup mag dan wel anders zijn, maar het psycholisch spelletje, dat men met de kandidaten laat ‘spelen’ is naar mijn inziens exact hetzelfde.
De ratings en de kijkcijfers bepalen of deze ‘spelletjes’ op TV kunnen verschijnen – en een vervolg krijgen (zodat er nog méér geld aan verdiend wordt…)
Daarom interesseert mij veel eerder de toeschouwer.
Hier zijn toch ook onderzoeken naar gedaan, denk ik?
Voor mij was trouwens Zimra de ‘Robinson’. Ik geef het je te doen, vanaf het begin in je eentje, en daarna tussen mensen – die je niet echt voor vol nemen – een paar weken op een eiland te vertoeven.
Dan heb je flink wat uithoudingsvermogen in je bagage. Zij werd – volgens mij – slachtoffer van ‘groupthink’, en had daarom ook geen schijn van kans meer op de finale.
De naam Robinson vind ik hier eigenlijk ook verkeerd. Robinson zat met zijn maatje Vrijdag alleen op het eiland, en niet, met een groep. 🙂
Leuk artikel, Jiska!
Non-conformist,
Jo.
Dankjewel Jo.
Ik deel de mening dat Zimra veel meer Robinson credits verdiende dan zij daadwerkelijk kreeg.
In dergelijke groepsprocessen zijn er ook altijd een aantal ‘kameleons’- mensen die hun gedrag baseren op omgeving- en zich conformeren aan de dominante coalitie.De vraag die je zou kunnen stellen is of dit gedrag ook in overeenstemming is met het eigen gevoel. Te sterk conformeren kan namelijk ook duiden op defensief gedrag; ter bescherming van het eigen belang
Interessant ook dat je groupthink hierbij aanhaalt. Dit begrip is niet voor iedereen bekend. Zou je deze koppeling iets kunnen toelichten? Ik ben benieuwd hoe je denkt over Utopia!
Hallo Jiska,
Bij Expeditie Robinson worden voortdurend stressgevoelens opgewekt (geen eten, wat denkt/doet de ander, eilandraad, immuniteit, etc., etc.). Dit zijn factoren die ‘groupthink’ bewerkstelligen. Bijna alle deelnemers zijn qua ego gelijk: ieder van hen heeft in real-life dingen moeten overwinnen. Gooi al deze ego’s bij elkaar op een beperkte ruimte, en je hebt een goed format voor een Tv-show als Expeditie Robinson.
Ze moeten met elkaar verder – of ze het nou willen of niet. Ideale situaties voor ‘groupthink’ én de‘Asch Conformity’ experimenten.
Juist het eigenbelang, Jiska, is naar mijn mening, dat wat zorgt dat men bij de groep wilt blijven behoren: je wilt toch niet buiten de groep vallen en ten gevolge daarvan eruit gestemd worden?
Stress, eigenbelang en een heel stuk conformeren aan de groep (ook al is men het er niet mee eens, wat weer stress veroorzaakt…) maakt – dat je in zo’n (gecreëerde) situatie zoals Expeditie Robinson is – ‘groupthink’.
Zimra kwam bij een al stevig gevestigde groep en moest zich aan deze groep conformeren. Wat deed de groep, nadat Zimra minder fysiek en een niet zo’n sterk naar buiten gericht ego bleek te beschikken? Ze werd gebruikt als middel tot (Hans), om haar daarna uit de gevestigde groep te stoten. Een groep denkt als één, en uit de groep haar eigenbelang.
Wie voor zichzelf denkt en handelt in een groep, wordt aangepakt als mijn zich niet schikt aan de groepsbelangen, en wordt uiteindelijk verstoten.
Utopia, Jiska? Daar kan ik kort over zijn. Ik vind het 3 maal 3 is 9 niks.
Ik kijk wel eens over de schouder van mijn vriendin mee naar de livestream van Utopia. En ik krijg steeds het gevoel als ik – 1 minuutje… – er naar gekeken heb: ‘Wát een stelletje losers!’ en ‘pure tijdsverspilling om hier naar te moeten kijken!’.
Ik kan natuurlijk wel begrijpen, dat men als analytisch psycholoog of gedragskundige wil kijken naar de mechanismen van deze mensen in deze soap.
Maar, ik, als gewone Tv-kijker of internetgebruiker vind ik het zonde van mijn tijd.
Groeten van Jo.
Utopia,
daar wil ik wel even op reageren,
Ik volg de livestreams en die geven een totaal ander beeld als de uitzending op tv.
Op tv lijkt het nog best wel wat mede door veel knip en plakwerk en de begeleidende stem op de achtergrond.
De livestreams zijn 90% van de tijd gewoon saai en het heeft niets met een nieuwe samenleving te maken.
Het zijn allemaal deelnemers met, huidige psychische klachten en/of aandoeningen,
die worden “gestuurd” door de regie in de zenderkamer. Ik denk dat hier voor een psycholoog niet veel te halen is, of het moet J. de Mol zijn die op de sofa ligt!
Hoi Christel,
Wat leuk dat je over Utopia begint – daar plaatsen we binnenkort een artikel over. Ben benieuwd hoe ‘vaak’ je naar de LiveStreams kijkt; zeker als je zegt dat daar eigenlijk heel weinig gebeurd!
nog even een reactie over Utopia,ik
heb gekeken tot vandaag.
Dit is mijn laatste dag want het is, in mijn ogen, een waardeloos programma.
Waar het geen wetten geen regels zou zijn, is er heel veel sturing van de redactie.
Het is dus niet mogelijk om de mensen die er in zitten echt objectief te bestuderen.
De uitzendingen van de televisie lijken nog wel wat, maar de dagelijkse livestreams laten veel dingen zien die er of uitgeknipt worden of anders weergegeven.
Ik ben benieuwd of er van jullie kant nog een artikel verschijnt,…..ik ben er klaar mee.
Met vriendelijke groet, Christel
Ik kijk vaak ( ben door pijn aan huis gebonden)
Het heeft niet zo veel te maken met een nieuwe samenleving, ze zijn met het startkapitaal van 10.000 euro, alleen bezig om de luxe te verzamelen die ze thuis ook hebben,
gesponsord door bijvoorbeeld Hornbach.
Niks denken “out of the box” gewoon bestellen via bouwmarkt, marktplaats en de plaatselijke supermarkt.
met groet,
p.s. lees hier maar eens:
http://forum.fok.nl/forum/217
zij maken de streams leuk!!