Even was het de week van De Jurk. Dé Jurk kan ik misschien beter zeggen.

De vraag: blauw met zwart of wit met goud? Het leidde tot een storm op internet; Twitter overstroomde en als ik de berichten mag geloven, zijn er huwelijken gesneuveld en vriendschappen ontaard in directe vijandschap. Terugkijkend was het vooral een storm in een glas water. Bovendien kwamen plots lama’s langs die de jurk-discussie prompt deed verstommen. Maar het interessante van het verhaal is dat het ons iets vertelt over de manier waarop we dingen waarnemen en – vooral – hoe we het deze waarnemingen interpreteren.

Wat zien we?

Om met het eerste te beginnen: wat we zien is een jurk die wordt gedragen door – naar ik aanneem – een vrouw. Loopt de jurkdraagster naar ons toe, of van ons af? Echt duidelijk is het niet, omdat we geen ledematen zien. En in wat voor omgeving beweegt de jurk? Zo te zien een café-achtige ruimte, of is het een terras? Ik zie rechts iets wat lijkt op hoofden en lijven gezeten aan tafels, verder een poot van een stoel. In mijn ogen baadt de foto in hevig tegenlicht.
Dat betekent dus dat De Jurk in de schaduw loopt. En dan zijn er twee verschillende interpretaties mogelijk. Ten eerste: als dit schaduw is, moet De Jurk wel van een erg lichte kleur zijn. Ten tweede: de foto is erg overbelicht, omdat de belichting van de camera (smartphone, waarschijnlijk) automatisch op de schaduwtinten is ingesteld en overdreven compenseert voor het hoge contrast tussen tegenlicht en jurk in de schaduw. In dat geval is De Jurk juist donker van kleur.

Een kort intermezzo:

Beide tinten blauw (afkomstig van De Jurk) zijn hetzelfde, maar we zien ze anders, omdat de zwarte omgeving het blauw lichter doet lijken en de witte het blauw donkerder. Dit heet het simultaancontrast.

We zien hetzelfde bij de vermeende goudachtige tinten van De Jurk die nu overigens ineens tamelijk down-to-earth-bruin lijken:

Kleur is een functie van licht

Ons visuele systeem is niet gebouwd als een lichtmeter. We kunnen geen exacte kleuren en lichtheden bepalen en dat is ook nergens voor nodig. Zien is interpreteren. Daarbij worden onze hersenen voortdurend geconfronteerd worden met het probleem hoe een object belicht is en hoe licht of donker de omgeving van het object is. In de meeste gevallen is de belichting duidelijk, maar zoals al aangegeven, ontbreekt bij De Jurk veel van dit soort informatie. Onze hersenen slaan er daarom een slag naar. En daar ligt het beginpunt van wat bij velen in een eindeloze discussie zou eindigen.

David Williams, hoogleraar medische optiek aan de University of Rochester, verklaart het als volgt: ‘Als je hersenen besluiten dat de jurk helder verlicht is, zullen ze ook concluderen dat die gemaakt is van donker textiel, zoals blauw en zwart. Besluit het echter dat de jurk matig belicht is, dan is de conclusie dat de jurk een hoop licht terugkaatst. In dat geval moet die jurk gemaakt zijn van veel lichter textiel, dus wit en goud’.

Hoe je het interpreteert verschilt volgens Williams van persoon tot persoon : ‘Iedereen heeft verschillende onbewuste interpretaties hoe de jurk belicht is’.

Waarschijnlijk hangt het allemaal samen met toevalligheden: wie de foto voor het eerst ziet, kijkt er oppervlakkig naar en ‘concludeert’ dat de jurk onder- of overbelicht is en aan de hand van die eerste indruk bepaalt ons brein wat de kleur is.

Vervolgens is het heel moeilijk om deze interpretatie weer ongedaan te maken. Williams maakt de vergelijking, met de bekende eend-konijn illusie. Het verschil is alleen dat de kijker daarbij makkelijk van interpretatie kan wisselen, wat bij De Jurk niet het geval schijnt. Er zijn weinig mensen die naar believen zowel kunnen kiezen voor de interpretatie in blauw-zwart als wit-goud.
Er bestaat een andere interessante visuele illusie die laat zien hoeveel moeite onze hersenen hebben met de interpretatie van verschillen in licht en donker, het schaakbord van Adelson:

Het lijkt ongelofelijk, maar de vakjes A en B hebben echt dezelfde grijswaarde. We laten ons eenvoudigweg foppen door de context.

En als het gaat om de misinterpretatie van kleur, mag de volgende er ook zijn. Als we denken twee geheel verschillende kleuren te zien, gaat het in werkelijkheid om grijs:

En hoe ziet De Jurk er nu in het echt uit?

Inderdaad: blauw met zwart… En nog te koop ook: