Visie is een cruciaal onderdeel van onze waarneming en overleving. In de hersenschors heeft visie zelfs het grootste gedeelte toebedeeld gekregen van de zintuigen. Soms gaat er echter iets ‘mis’ in onze visuele systeem en zien we iets wat niet overeenkomt met de (fysische) werkelijkheid. Dit wordt een visuele illusie genoemd. Om een idee te krijgen van wat we hiermee bedoelen, een voorbeeld. Bekijk de onderstaande afbeelding;
Als jij zoals de meeste mensen bent (en als je niet al bekend bent met deze demonstratie) dan heb je net een visuele illusie ervaren. Bekijk het nog eens goed, ditmaal woord voor woord. Staat er echt “I love Paris in the springtime“? Je zult zien dat er eigenlijk staat “I love Paris in the the springtime“. Hoe kan het dat wij met ons allen zo systematisch de fout ingaan?
Gestaltpsychologie
Volgens psychologen komt dit doordat we ons wereld geneigd zijn in gehelen waar te nemen. Deze gedachte heeft zijn oorsprong in de Gestaltpsychologie, die ervan uitgaat dat we automatisch georganiseerde gehelen waarnemen zonder dat we ons bewust zijn van de afzonderlijke componenten van het geheel. Dit perspectief wordt het beste gekarakteriseerd met de uitspraak, “het geheel is meer dan de som der delen“. De manier waarop de onderdelen georganiseerd zijn ten opzichte van elkaar is namelijk ook van belang.
Een goed voorbeeld hiervan is de onderstaande afbeelding. Er zijn hierin enkel vier cirkels afgebeeld met een hap eruit. Toch herkennen wij automatisch een vierkant, het staat zelfs op de voorgrond.
Selectieve waarneming
Ons visuele systeem zorgt er dus voor dat we als het ware een samenvatting krijgen voorgeschoteld van de werkelijkheid. Zo wordt voorkomen dat we gebombardeerd raken met een overvloed aan details. Hierbij is er voortdurend een proces van selectieve waarneming aanwezig; onbewust kiezen we uit de overdaad aan visuele informatie uit wat op dat moment relevant voor ons is. Selectieve waarneming maakt op zijn beurt gebruik van allerlei zogenoemde algorithmes, of heuristieken, die op basis van ons ervaring zijn ontstaan. Een voorbeeld van zo’n duimregel is “in een tekst komen twee lidwoorden achter elkaar niet voor”. Dankzij deze regels kunnen we vlot waarnemen en beslissingen maken. Uiteraard kunnen duimregels niet rekening houden met uitzonderingen, waardoor ze in enkele gevallen onterecht toegepast worden, met visuele illusies als gevolg. Dit proces wordt ook wel een top down proces genoemd: wat we weten beïnvloedt wat we zien.
We zien dingen dus niet alleen zoals ze zijn, maar ook zoals wijzelf zijn!
