In dit artikel wordt het zogenaamde looping effect uitgelegd aan de hand van de beeldvorming van Aspergers, ook wel hoog- functionerende autisten. Zoals bij elke minderheidsheidsgroep, bestaat er ook bij mensen met psychische afwijkingen zoals het Aspergersyndroom een risico op stigmatisering en uitsluiting. In een aflevering van Boston Legal wordt dit probleem heel mooi belicht, waarin een man met Asperger gearresteerd wordt nadat hij iemand gegijzeld heeft. Zijn advocaat adviseert hem om zijn stoornis als verdediging te gebruiken, maar de man weigert. Hij heeft liever de gevangenisstraf dan de stigmatisering.

Aspergers in de media

Welke beeldvorming bestaat er nu over Aspergers in de media? Nadat ik een vrijdagavond opgeofferd heb om een antwoord te krijgen op deze vraag (jullie worden dus bedankt!), kwam ik tot de conclusie dat media twee lievelingsrepresentaties heeft van de Asperger: Savantisme, het hebben van een buitengewoon talent, en het andere extreme van de gehandicapte nietsnut. In de film Mozart and the Whale (2005) praat de autistische chauffeur Donald aan een stuk door, zelfs wanneer de passagiers niet meer opletten en met elkaar beginnen te converseren. Met een blik op zijn horloge weet Donald hoe lang hij chauffeur is: ‘zeven dagen, negen uur en zevenendertig minuten’. Of Simon, de negenjarige Asperger in Mercury Rising (1998), die zelfs twee supercomputers te slim af is en een code ontcijfert waar twee biljoen dollar op staat. Aspergers worden kennelijk vaak neergezet als een soort emotieloze, hyperintelligente computers.

Filmproducenten kiezen er dus voor om Aspergers op een bepaalde manier naar voren te laten komen in hun films. Op zich lijkt er niets aan de hand. Het punt is nu echter dat deze mediarepresentaties minder onschuldig zijn dan ze lijken. Mediarepresentaties van het Aspergersyndroom beïnvloeden de beeldvorming in de maatschappij, wat vervolgens consequenties kan hebben voor de uiting van het syndroom. In 1928 heeft Thomas dit prachtig verwoord: ‘If men define situations as real, they are real in their consequences’.

Looping Effect en zichzelfvervullende verwachtingen

Canadese filosoof Ian Hacking noemt dit het Looping Effect. Hacking beschrijft hiermee een proces waarmee feiten kunnen ontstaan. Dit proces is afhankelijk van zichzelf vervullende verwachtingen. Om dit laatste term uit te leggen kunnen we als voorbeeld een Marokkaanse jongen nemen die een winkel binnen komt en in de rij gaat staan. De winkelier heeft die ochtend een krachtenbericht gelezen over lastige Marokkaanse jongeren en heeft hierdoor, bewust of onbewust, een bepaalde verwachting. Wanneer de Marokkaan aan de beurt is maakt hij amper oogcontact met de winkelier. De winkelier interpreteert dit gedrag, onder invloed van zijn verwachting, als een gebrek aan respect. Terwijl het in bepaalde culturen juist onrespectvol is om ouderen te lang rechtstreeks aan te kijken. Of misschien had de jongen zijn dag niet en was hij verzonken in zijn gedachtes? In ieder geval, de winkelier reageert hierdoor afstandelijk en kortaf. Stel dat de jongen ook bepaalde vooroordelen heeft van Nederlanders, in dat geval zijn zijn vooroordelen ook bevestigd, waardoor hij vervolgens op dezelfde manier reageert als de winkelier. Deze raakt vervolgens bekrachtigd in zijn vooroordelen en voilá, beiden gaan op weg met een verwachting die zichzelf heeft vervuld.

Het ‘geclassificeerde’ verandert dus terwijl men het ‘classificeert’. En het classificeren wordt beïnvloedt, of bepaald, door dat wat geclassificeerd wordt.

Consequenties van mediarepresentaties

Om terug te komen op het beeld van de Asperger als een savant, de Asperger kan van zichzelf gaan verwachten dat hij een bijzondere gave heeft. De klinische realiteit pakt echter heel anders uit. Savantisme is in werkelijkheid een uitzondering in plaats van de regel, zoals het algemene beeld luidt. Integenstelling tot vooroordelen, is het hebben van een gave helaas niet iets dat door verwachtingen vervuld kan worden. Uitblinken in iets is enkel mogelijk wanneer het aangeboren is en/of door middel van extensieve oefening. Veel Aspergers kunnen daardoor teleurgesteld raken, of kunnen gaan geloven dat zij de uitzondering op de regel van savantisme vormen. En dan hebben we het nog niet over hoe frustrerend de verwachtingen van anderen kunnen zijn. Het beeld van een gevoelloze, logische robot kan ook op deze manier een schadelijke uitwerking hebben op Aspergers.

Met dit artikel heb ik hopelijk laten zien dat media en ons verwachtingen niet zo ‘onschuldig’ zijn als ze lijken en dat zij verregaande consequenties kunnen hebben voor ons dagelijkse realiteit.