Het was een heftige week… De resultaten van de commissie Levelt (lees ze hier) in de zaak Diederik Stapel werden afgelopen maandag gepresenteerd.

Hieruit bleek dat Stapel voornamelijk alleen gehandeld heeft en bij vele, vele onderzoeken data gefingeerd heeft. Zijn fraude ging ver; zo zou hij snoepgoed dat als bedankje voor kinderen bedoeld was mee naar huis hebben genomen om daar te verorberen.

Lange termijn effecten voor de wetenschap

Rector magnificus Philip Eijlander van Tilburg University liet bij StandPuntNL (beluister het fragment hier) weten dat hij niet verwacht dat deze affaire voor een langere termijn effect zou hebben op het beeld dat mensen van de (psychologische) wetenschap hebben. Weblog Geenstijl.nl denkt daar echter heel anders over en noemt de sociale psychologie vanaf heden een fop-wetenschap (artikel hier) die gelijk staat aan astrologie en homeopathie.

Als sociaal psycholoog kan ik dit natuurlijk niet zomaar laten gebeuren. Laten we wederom voorop stellen dat hetgeen Diederik Stapel heeft gedaan onacceptabel is en buiten alle proporties. Daarnaast is het goed om te beseffen dat dit gaat om een incident. Alhoewel de sociale psychologie in een kwaad daglicht is gesteld denk ik dat de wetenschap alleen maar zal leren van dit incident. Dhr. Eijlander gaf zelf al aan dat hij maatregelen zal nemen om dit soort incidenten in de toekomst te voorkomen. Zo zal er een vertrouwenspersoon aangesteld worden en zal er een instrument gebruikt gaan worden om peer-review, de basis van elk goed onderzoek, makkelijker te maken. Daarnaast zullen alle onderzoekers dit incident in hun achterhoofd bewaren en nog strenger en zorgvuldiger omgaan met data.

Het wetenschappelijk klimaat

Daarnaast pleit ik nogmaals voor een omslag in het wetenschappelijk denken en het wetenschappelijke klimaat (lees het artikel ‘De druk van de wetenschap’ hier).
Te vaak zijn we ‘op zoek naar resultaten’ die aansluiten bij onze eigen hypotheses. Te vaak zoeken (jonge) onderzoekers naar de significante resultaten, omdat niet-significante resultaten niet gepubliceerd worden. Echter, een niet significant resultaat is wellicht nog interessanter dan een significant resultaat, immers; het blijkt dat het niet zo is, zoals wij dachten dat het zou zijn.

Op sommige andere Universiteiten in Nederland worden juist ook de niet-significante resultaten gepubliceerd op een speciale website of een speciaal blad. Ik pleit ervoor dat men dit op alle Universiteit in Nederland, dan wel wereldwijd, omarmt.

Sterke correlaties?

Diederik Stapel werd internationaal bekend doordat hij zeer sterke verbanden wist aan te tonen – in tegenstelling tot de effecten die door andere (sociaal) psychologische wetenschappers worden gevonden. Logisch natuurlijk ook, als je zelf je data bedenkt.

De sociale psychologie houdt zich bezig met het gedrag van mensen in groepen. Het is logisch dat als men het over het gedrag van mensen heeft er geen sterke verbanden gevonden kunnen worden. Immers, ons gedrag wordt beïnvloedt door zoveel factoren dat een sterk verband tussen de ene factor en het uiteindelijke gedrag altijd relatief klein zal zijn.

Waarom onderzoek blijven doen naar gedrag?

Dat houdt echter niet in dat het niet interessant zou zijn om de effecten van deze factoren te onderzoeken. Als we namelijk weten wat de bijdrage is van een bepaalde factor aan het gedrag van mensen dan kunnen we daarmee ongewenst gedrag wellicht verminderen en gewenst gedrag ‘uitlokken’. Veel campagnes van de overheid gebruiken theorieën uit de sociale psychologie om bijvoorbeeld geweld tegen ambulance-personeel te verminderen of om de sociale controle te verhogen. Alles met tot doel om een veiliger Nederland te creëren.

Daarnaast blijft het menselijk gedrag natuurlijk ontzettend interessant. Eén van de unieke eigenschappen van de mens is dat zij zich bewust is van haar eigen gedrag – de (sociale) psychologie probeert dat gedrag te begrijpen en te onderzoeken. Zo ook het gedrag van Diederik Stapel – welke factoren hebben eraan bijgedragen dat hij ervoor koos om data te fingeren? Wat zijn de effecten van zijn gedrag op de wetenschap?

Volgens sommigen leidt het ertoe dat sociale psychologie vanaf heden een ‘fop-wetenschap’ is. Volgens mij leidt het ertoe dat men eindelijk beseft wat de sociale psychologie precies inhoudt en komen we tot een discussie en een nieuw besef over hoe we goed onderzoek kunnen blijven doen.

Zelf denk ik dat het huidige wetenschappelijk klimaat bijgedragen heeft aan ‘het incident’ – hoe denken jullie daarover? En wat zien jullie als de langetermijn effecten van de ontmaskering van Diederik Stapel op (het aanzien van) de wetenschap?