‘Bestuurders van een rode auto zijn ambitieus, impulsief, intens en energiek. Het zijn extraverte personen die zich graag profileren als leider van de groep. Ze houden van sportieve auto’s die onder alle omstandigheden feilloos functioneren’.

Bovenstaand citaat kwam ik jaren terug tegen in het Algemeen Dagblad. De strekking was dat de kleur van de auto iets vertelt over de persoonlijkheid van de bestuurder. Ik hou van dit soort berichten. Daarom spaar ik ze. Wat je verder ook over deze uitspraak mag denken, feit is dat rood zelfs een Lada een zekere sex-appeal geeft. Kijk maar naar de afbeelding aan de linkerzijde.

Over rood gesproken…

In een folder van een kleuradviesbureau las ik: ‘Indien u rood draagt bent u eerder verwikkeld in een woordenwisseling. Rood daagt uit’.

Je bent gewaarschuwd…

En iets verder heet het: ‘Rood moedigt een verlegen / onzeker persoon aan zich te uiten en brengt actie in uw leven. Rood verzacht stijve spieren en gewrichten en het werkt als versterkend middel voor iedereen die gemakkelijk verkouden wordt. Draag rode sokken indien u last heeft van koude voeten’.

Dit soort citaten maken één ding duidelijk: mensen willen heel graag dat kleuren iets doen, een diepere betekenis hebben en al dan niet verhulde boodschappen afgeven.

Kleur en psychologie – zin en onzin

Over kleur wordt veel geschreven. Het is dan ook een onderwerp waar iedereen mee te maken krijgt: bij aanschaf van een overhemd met bijpassende stropdas, een verbouwing en de kleur van het interieur, de aankoop van een auto, het ontwerpen van een website of wat dan ook.

Het onderwerp kleur en psychologie brengt nog meer pennen in beweging. Tik de zoekterm in op Google en 740.000 resultaten zijn je deel. Doe het in het Engels en in 0,18 seconden tref je 45.800.000 antwoorden op al je vragen.

Nu we toch in de weer zijn met Google, klik ik een willekeurige website open die op pagina 1 staat en lees: ‘Kleuren bepalen hoe we ons voelen. Iedere kleur heeft zijn eigen boodschap. Het is goed om je ervan bewust te zijn als je iets ontwerpt’. Het zijn niet mijn woorden, dat je het maar weet, het is een willekeurige greep uit de vele webpagina’s die volgeschreven zijn over kleur, hun betekenis, invloed, werking en wat dies meer zij.

Laten we deze drie zinnetjes even nalopen.

‘Kleuren bepalen hoe we ons voelen‘.
Waar of niet waar?
Hoe we ons voelen hangt af van vele variabelen, maar kleur is daarbij zeker niet de belangrijkste. Kleur draagt hooguit (een beetje) bij aan de stemming van het moment. Kleur kan ook een rol spelen hoe (on)aantrekkelijk een product of verpakking is, maar zaken als prijs, kwaliteit, merk en oordeel van anderen spelen een waarschijnlijk veel grotere rol.

‘Iedere kleur heeft zijn eigen boodschap‘.
Als we het over een stoplicht hebben, klopt dit. Rood betekent wezenlijk iets anders dan groen. Maar buiten deze functionele boodschappen hebben kleuren nauwelijks een eigen boodschap. En als het dat al heeft, ligt dat niet aan de golflengte van het licht dat de kleur veroorzaakt, maar is dat vooral cultureel bepaald. Rood staat voor hartstocht en liefde? Maar ook voor haat, woede en snelheid. Zwart een rouwkleur? In China is het juist de kleur van de macht en staat het symbool voor duur en exclusief.
Deze zin is dus ook niet waar!

‘Het is goed om je hiervan bewust te zijn als je iets ontwerpt’.
Tja, de spreekwoordelijke open deur: het is altijd goed je van verschillende zaken bewust te zijn als je iets ontwerpt. Iedere ontwerper begint met een doelgroep, eisenpakket en zo nog het één en ander. Kleur is daarvan een onderdeel. Een exclusief product verpak je niet in een goedkope flutverpakking met een ordinaire kleurencombinatie.

Diepere betekenissen van rood?

Valt er dan helemaal niets zinnigs te zeggen over kleur en psychologie?

Natuurlijk wel, alleen bestaat er niet zoiets als een eenvoudige, korte route naar het diepere wezen van de kleuren en hun verborgen betekenissen. De associaties die kleuren oproepen zijn verre van eenduidig. De context waarin we kleuren waarnemen speelt een rol en dat stelt weer ernstige beperkingen aan de interpretaties die we op grond van kleurvoorkeur aan zoiets als persoonlijkheidskenmerken kunnen koppelen. Omgekeerd is het ondoenlijk een individuele kleur als drager van een specifieke boodschap te betitelen.

Laat ik als voorbeeld weer rood nemen. Rood is een fascinerende kleur. Het roept veel verschillende emoties en associaties op. Bovendien is het de kleur die de meeste aandacht trekt. Het zal daarom de meest gebruikte kleur in landenvlaggen en logo’s zijn.

Volgens de waarnemingspsycholoog en kunstkenner Rudolph Arnheim bestaat het meest simpele onderscheid tussen kleuren uit licht en donker. Deze begrippen komen in alle talen voor. Indien er een derde kleurnaam bestaat, blijkt dit altijd rood. ‘Why should red always be the first to modify the dark-light dichotomy? Is it the most conspicuous or the most practically relevant hue?’, vraagt Arnheim zich af.

Misschien omdat rood het meest tot de verbeelding spreekt? Het is immers de kleur van bloed en daarmee de bron van leven en dood.

Sluitend bewijs voor de invloed van rood op sportieve prestaties?

In 2005 verscheen een artikel in Nature waarin de auteurs Hill en Barton beweerden dat rode sportkleding prestaties verhoogt. Tijdens de Olympische Spelen van 2004 volgden zij de verrichtingen van deelnemers aan vier vechtsporten. De tegenstanders kregen willekeurig een rode of blauwe outfit (of lichaamsbescherming) toegewezen.

Hill en Barton ontdekten dat de vechters in rood een significant groter aantal overwinningen behaalden. Dit resultaat deed zich voor gedurende alle rondes in iedere competitie en ging ook op in alle gewichtsklassen: in 19 van de 29 klassen kwamen meer rode winnaars voor, terwijl er in maar zes klassen meer blauwe winnaars waren. De rode vechter was vooral in het voordeel in die partijen waarin sprake was van een relatief symmetrische krachtsverhouding. De auteurs concluderen: ‘wearing red presumably tips the balance between losing and winning only when other factors are fairly equal’.

Hill en Barton leggen de link met de evolutionaire psychologie. De aanwezigheid van rood is bij een aantal dieren gecorreleerd met mannelijk dominantie en hogere testosteron niveaus. Bij mensen wordt kwaadheid en woede vaak geassocieerd met rood doordat de huid meer doorbloed raakt. Angst is juist verbonden met bleekheid. Verhoogde roodheid in agressieve confrontaties zou aldus een (onbewust) teken kunnen zijn van relatieve dominantie.

Hiermee leek een overtuigend bewijs geleverd dat kleur wel degelijk iets doet: rood vergroot het (zelf)vertrouwen, maakt strijdlustiger en dominanter.

Maar wacht eens even, was dat nu wel zo?

In 2007 deden andere onderzoekers, Elliot, Maier, Moller, Friedman en Meinhardt een onderzoek naar het effect van rood op prestaties. Hun conclusie: ‘Red is hypothesized to impair performance on achievement tasks, because red is associated with the danger of failure in achievement contexts and evokes avoidance motivation’.

We zouden rood namelijk vooral met gevaar en verboden associëren. Daardoor heeft blootstelling aan rood negatieve effecten op ons presteren. De resultaten die Hill en Barton ontdekten, berustten volgens Elliot et al. niet op vergroot zelfvertrouwen en dominantie van de spelers in rood, maar intimidatie door de rode kleding op de blauwe spelers.

Met andere woorden: een kwestie van de kip of het ei.

Conclusie?

Wetenschappelijk psychologisch onderzoek leidt zelden tot wereldschokkende resultaten. Onderzoek naar de samenhang tussen kleur en psychologie roept bovendien veel verwachtingen op, maar lost er weinig in.

Vandaar waarschijnlijk dat het interessanter is om webpagina na webpagina vol te speculeren met onbewezen teksten over de samenhang tussen autokleur en persoonlijkheid en de voordelen van rode sokken op koude voorjaarsdagen.

© Willem Visser (2013) http://www.txtpro.nl/

Bronnen:

• Arnheim, R. (1954). Art and visual perception – a psychology of the creative eye. University of California Press, Berkeley and Los Angeles.

• Hill, R.A., Barton, R.A. (2005). Red enhances human performance in contests. Nature, 435, 293.

• Elliot, A. J., Maier, M. A., Moller, A. C., Friedman, R., & Meinhardt, J. (2007). Color and psychological functioning: The effect of red on performance attainment. Journal of Experimental Psychology: General, 136, 154–168.

• Visser, W. (2010). Kleur en emotie – een onderzoek. http://home.kpn.nl/mibi88vd/index.html