De quote van Mark Rutte weken geleden galmt nog altijd na: we moeten vooral niet somber zijn als Nederlander in deze tijd van economische malaise, maar juist meer euro’s uitgeven, want alleen dan kunnen we de economie uit zijn slop trekken! Een opmerking die grote indruk maakte en alle nieuwsbulletins haalde, omdat veel mensen anno nu juist moeite doen om een klein beetje geld apart te houden of opzij te zetten.

De opmerking van onze premier is goed bedoeld, maar niet realistisch. Om het hoofd boven water te houden in deze jaren van tijdelijke contracten, massaontslagen, hoofdpijnhypotheken en werkloosheid proberen veel Nederlanders wat geld te sparen. Sparen om in tijd van nood toch nog boodschappen te kunnen doen en om energie te kunnen betalen, en om zo min mogelijk van overheidssteun afhankelijk te worden. Iedereen worstelt dan ook met hetzelfde eeuwenoude economische dilemma: we hebben vele behoeften maar beschikken slechts over beperkte middelen om in deze behoeften te voorzien (Case et al., 2009).

Sparen: de historie

Sparen is een oeroud fenomeen. Al in 1817 werd de eerste zogenoemde ‘spaarbank’ in Nederland opgericht. En in 1819 bestonden er reeds 48 vestigingen. Toch zijn er vandaag de dag ook veel mensen die helemaal niet sparen. Enerzijds omdat ze net genoeg verdienen om rond te komen, anderzijds kennen we ook allemaal verhalen over mensen met een dik inkomen die iedere maand toch weer rood staan. Uiteraard heeft het consumentenvertrouwen, zeker in deze tijd grote invloed op ons spaargedrag. Toch lijkt het erop dat naast dit consumentenvertrouwen, persoonlijkheidsverschillen ook van belang zijn. Interessant is dan ook de vraag: welke mensen zijn nou goed in sparen, en welke mensen niet? Wie moet Mark Rutte specifiek benaderen om zijn gewenste koopgolf op gang te brengen?

Sparen: korte versus de lange termijn

Uit vele psychologische onderzoeken is duidelijk dat de mate van ‘zelfcontrole’ binnen een persoon van grote invloed is. Sparen betekent namelijk voorrang geven aan lange termijn consumptie (geld wegzetten) boven korte termijn consumptie (nu dat leuke paarse jurkje kopen). De letterlijke definitie van sparen is dan ook: het uitstellen van consumptie. Onderzoek uit 1966 wijst uit dat mensen die erg verantwoordelijk en gedisciplineerd zijn, 5 tot 10% meer sparen dan relaxte zorgenvrije mensen.

Ik spaar dus ik ben

Welke karakteristieken linken nog meer aan spaargedrag? Volgens Brandstätter en zijn onderzoek (1996) zijn dat: ‘emotionele stabiliteit’, ‘introversie’, en ‘bewustzijn’. Hij vond geen directe link tussen deze eigenschappen en spaaruitkomsten, maar wel resultaten die erop wijzen dat deze persoonlijkheidsfactoren een sterke invloed hebben. Wat blijkt is dat introverte mensen, die lager scoren op emotionele stabiliteit beter zijn in sparen. Wat ook logisch lijkt te klinken, aangezien zij zich waarschijnlijk sterker focussen op wat er eventueel mis kan gaan in de toekomst dan iemand met carpe diem als levensmotto.

Daarnaast wijst recent onderzoek in de neuropsychologie uit dat er waarschijnlijk ook iets in de chemie van mensen is dat van invloed kan zijn. Onderzoek gepubliceerd in The Journal of Consumer Research laat via hersenscans zien, dat mensen die tijdens koopsituaties meer activiteit vertonen in de insula (een bepaald gedeelte in de hersenen dat geactiveerd wordt wanneer iets onplezierig voelt), beter zijn in sparen. Wanneer het dus aankomt op geld, kan een verhoogde activiteit in deze hersenregio, je onbewust behoeden voor teveel uitgaven.

Sparen is hip

Wat we wel weten is dat sparen weer de trend is. Sterker nog, de zogenoemde trend van het ‘minimalisme’ is in opkomst. Waar vroeger vooral gekeken werd naar grote auto’s en dikke huizen, zijn nu de blogs, bladen en programma’s over ‘met minder leven’ in opkomst. Niall Doherty bijvoorbeeld (een Ierse webdesigner en schrijver) kocht laatst een nieuwe spijkerbroek en bracht zijn totale aantal bezittingen daarmee op 63 – terwijl het gemiddelde Nederlandse huishouden bij een verhuizing zesduizend kilo aan spullen inpakt. Volgens hem is minimalisme de nieuwe trend (bron: NRCnext). Los van het feit dat het je een hoop geld bespaart geeft het ook meer voldoening en minder stress. Minimalisme iets voor jou? Lees hier de ervaringen van twee voormalige zakenmannen met glansrijke carrières en een tonnensalaris, die op een dag ontslag namen om met minder te gaan leven en daarover te gaan schrijven.

Sparen kun je leren?

Aangezien het vakgebied Economische Psychologie nog relatief jong is, zien we dat er nog veel te onderzoeken valt op het gebied van spaargedrag. De vraag wie Mark Rutte moet benaderen om het spenderen te stimuleren is niet zo’n gemakkelijke. Wat wel duidelijk is, is dat de crisis hoogstwaarschijnlijk onze manier van tegen geld aankijken voorgoed verandert. Uit onderzoek (NU.nl) blijkt namelijk dat meer mensen sparen voor onvoorziene kosten dan vorig jaar; inmiddels 8 op de 10 Nederlanders. Door ervaring zijn we voorzichtiger geworden. Na jaren van economische overvloed geven we dat wellicht via de opvoeding weer mee aan de volgende generatie, onze kinderen.

Benieuwd: ben jij goed in sparen? En heb je nog concrete tips voor andere lezers?