Associaties en taal

Bij kleur denken we niet snel aan taal. Het woord ‘rood’ roept allerlei associaties op. Maar als we iets roods zien, gebeurt niet het omgekeerde: voor ons (geestes)oog verschijnen niet automatisch de letters R-O-O-D. Wat voor associaties roept het woord ‘rood’ dan wel op?

Psychologen van de Universiteit Leuven doen al enkele jaren onder de noemer ‘Dutch Word Associations’ onderzoek naar ‘semantische associatieve netwerken’. Semantiek is de wetenschap van de bouwstenen van natuurlijke talen. Een bepaald woord roept andere woorden op. Al die woorden vormen een netwerk rond dat kernbegrip. Sommige woorden zal men vaker noemen dan andere. Dat zegt iets over de kracht van de associatie.

Associaties: Verkeerslicht vs Stoplicht?

Neem bijvoorbeeld een woord als ‘verkeerslicht‘. Van de 260 respondenten gaven 72 ‘rood’, 50 ‘groen’ en 29 ‘oranje’ als antwoord. Blijkbaar associëren mensen een verkeerslicht dus eerder met stoppen dan met doorrijden. Nu vervangen we ‘verkeerslicht’ door ‘stoplicht‘. Van de 263 respondenten gaven 72 ‘rood’ als antwoord en maar 19 ‘groen’. ‘Oranje’ kwam er met 13 nog bekaaider af.
Conclusie? Woorden roepen niet alleen associaties op, maar kleine nuanceverschillen in de kernwoorden kunnen die associaties op hun beurt ook beïnvloeden.

Kleur en emotie

Terug naar rood. Kijken we naar het kleurenonderzoek dat ik zelf enige jaren terug onder de titel ‘Kleur en Emotie‘ heb uitgevoerd, dan zien we dat de respondenten rood bij begrippen als ‘liefde’, ‘woede’ en ‘haat’ vaak noemden. Nu ging het hierbij niet om de associaties die een kleur opriep, maar om bepaalde begrippen van een kleur te voorzien. Eigenlijk het omgekeerde dus.

Toch zal niemand er moeite mee hebben rood als de kleur van liefde, woede en haat te beschouwen. Als je het meer algemeen stelt associëren mensen rood met begrippen die gekenmerkt worden door sterke passie. Over de achtergrond daarvan kunnen we veel psychologiseren, maar dat wil ik nu even niet doen. Volgens mij verklaren de uitkomsten van het Leuvense onderzoek namelijk al veel.

Associaties van ‘Kleur naar Taal’ en ‘Taal naar Kleur’

Van de 262 respondenten die meededen aan hun onderzoek gaven er: 40 ‘bloed’, 26 ‘liefde’, 21 ‘kleur’ en 18 ‘hart’ als associatie bij ‘rood’. Daarna volgden ‘groen’, ‘blauw’, ‘geel’ (kleur zoekt blijkbaar kleur), ’tomaat’, ‘vuur’ en ‘warm’. Van ’tomaat’ had ik meer verwacht, maar verder ligt het trio ‘bloed’, ‘liefde’ en ‘hart’ aardig in de lijn der verwachtingen. Dit kunnen we visualiseren:

De onderzoekers uit Leuven hebben ook gekeken naar de woorden waarbij ‘rood’ als associatief begrip genoemd werd. Dat bleken vooral ‘stoplicht’ en ‘verkeerslicht’ te zijn. Deze kernbegrippen riepen dus ‘rood’ op als eerste associatie. Verder was dit het geval bij onder andere ‘klaproos’, ’tomaat’, ‘lippenstift’ en ‘aardbei’, zij het in mindere mate dan bij verkeers- of stoplicht.

Blijkbaar roept ’tomaat’ dus een sterkere associatie op aan ‘rood’, dan omgekeerd ‘rood’ aan ’tomaat’. En als we het voorbeeld van het begin van dit stukje erbij halen: de associatie verkeerslicht-rood is vele malen sterker dan de associatie verkeerslicht-groen. Maar ‘rood’ zelf als kernbegrip roept weer geen associatie op met verkeerslicht. De associatie rood-bloed is sterk met ‘rood’ als kernwoord, maar ook het omgekeerde geldt. Deze associatie werkt dus in tegenstelling tot rood-stoplicht naar beide kanten.

‘Bloed’ als kernbegrip levert weer een eigen netwerk op dat behalve met ‘rood’ ook associaties oproept met o.a. ‘hart’, ‘wonde’, ‘pijn’ en ‘ziekenhuis’. ‘Hart’ associeert men vervolgens weer met ‘rood’, ‘liefde’ en ‘bloed’, wat erop duidt dat deze vier begrippen voor het gevoel van veel mensen sterk samenhangen.

Daar hoeven we volgens mij verder niet veel over te psychologiseren. Toch?

© Willem Visser (2013)

http://www.txtpro.nl/