De eerste reden voor het schrijven van dit stuk over “Het Grote Racisme Experiment” is een gewetenskwestie. Voor details over deze, door de Amerikaanse lerares Jane Elliott bedachte Blue-eyes/Brown-eyes gedragstraining zie: https://www.psyblog.nl/2013/11/08/racisme-experiment-blue-eyes-browneyes/)
De moraal, die ik leerde van het Grote Racisme Experiment was, dat het BNN-programma in feite als een vrijbrief gezien kan worden om andere mensen te mogen pesten en vernederen, als je er een mooi achterliggend verhaal bij kunt vertellen.
Dat leek mij ethisch gezien afkeurenswaardig. Echter, wanneer deze methode bovengemiddeld effectief zou zijn, kun je zeggen dat het ethische aspect van ondergeschikt belang is. Daarom ben ik gaan zoeken naar wetenschappelijk gepubliceerde resultaten van het racisme-experiment.
Navraag en bronnenonderzoek
Aan Seyda Buurman-Kutsal (de trainer bij het BNN-programma van vijf maanden geleden) heb ik om aanvullende artikelen gevraagd. Zij stuurde dit antwoord:
“Waar wij van weten is een Artikel vanuit taal, een dat ervaringsgericht leren belicht en een algemeen over de effectiviteit. Het enige artikel dat zich echter met de daadwerkelijke deelnemers en trainers heeft bezig gehouden is dat rondom taal. De rest buigt zich over de pers, films en wederom andere artikelen. Weinig steekhoudend en vaak onvolledig. Ik mail je binnenkort nog de bronnen.”
En daarna bleef het stil. Ik ben daarom op Google-Scholar gaan kijken. Daar zocht ik naar studies die de methode-Elliott in de praktijk getest hebben, en artikelen die methodes van racismebestrijding hebben vergeleken.
De testen
Als eerste de onderzoekers uit 1990 (Byrnes en Kiger, Utah State University) (1). Zij deelden studenten in twee groepen: de eerste groep bekeek een film over de Blue-eyes/ Brown-eyes gedragstraining, terwijl de tweede het experiment zelf moest ondergaan. Voor de training, en vier weken erna, werd de houding tegenover minderheden bekeken.
Bijna iedereen in de tweede groep gaf na afloop aan dat het een nuttige ervaring was geweest. Echter, in vergelijking met de controlegroep waren zij slechts iets sneller bereid om actie te ondernemen tegen discriminatie. In het gedrag van de deelnemers (zouden ze zich op hun gemak voelen met een donkergekleurd persoon als kamergenoot, danspartner of dokter?) was al helemaal geen verandering vast te stellen. Wel bleken de deelnemers nog stress te ervaren.
Dertien jaar later werd door Prof. Stewart (Mississippi State University) voor het eerst een volledige 8-uur sessie met Jane Elliott onderzocht. Ook hier was er een controlegroep die slechts een presentatie hoefde bij te wonen. De resultaten werden in september 2003 (2) bekendgemaakt:
Blanke studenten bleken duidelijk beter om te kunnen gaan met Aziaten en Latino’s, maar de omgang met Afro-Amerikanen was slechts marginaal verbeterd. Verder was er geen verschil in de afname van vooroordelen tussen de controlegroep en degenen die het experiment hadden ondergaan. Daarnaast bleken de laatsten boos op zichzelf te worden als ze merkten dat ze bevooroordeeld dachten of handelden: het is onduidelijk of dit óf nuttig óf juist schadelijk is voor de afname van vooroordelen.
Ik heb nog prof. Stewart gemaild met de vraag of er al onderzoeken zijn gedaan naar de langetermijneffecten, maar die kende ze helaas niet.
Vergelijking
De matige resultaten voor het pesten van blauwogigen is natuurlijk één ding, maar de vraag is dan: is er dan niets beters verzonnen?
Dat is dus wel het geval, zo blijkt uit het rapport van de “Centre for Social Change &Social Equity” (3) van de Murdoch University te Perth.
In dit rapport werd, aan de hand van bestaande wetenschappelijke artikelen, een vergelijking gemaakt tussen de verschillende anti-racisme-strategieën. De methode-Elliott staat op pagina 14 en verder beschreven. Op pagina 78 staan tabellen met daarin de effectiviteit van verschillende de strategieën. Maar liefst veertien daarvan zijn werkzamer dan Elliott’s werkwijze.
Het blijkt dat een anti-racisme-strategie beter werkt in een minder extreme (en daardoor meer herkenbare) omgeving. Een goed gesprek met iemand zonder sterke vooroordelen blijkt bij een ander vooroordelen te verminderen. Ook effectief: een lezing van een lid van een minderheid, die vertelt over zijn ervaringen als slachtoffer van racisme. Realiteit werkt dus beter dan aparte WC’s en groen kraagjes voor blauw-ogigen . (zie ook (4))
Daarnaast stelt het rapport dat het belangrijk is om A) de overeenkomsten te benadrukken; B) er meerdere etnische groepen bij te betrekken; en C) commentaar te geven over het verloop van de interactie.
En de methode-Elliott voldoet alleen aan het laatste aspect.
Conclusie
Jane Elliott beschouwt haar methode als een “vaccinatie” tegen racisme. Er wordt een dosis racisme tegen je gebruikt, en dan zou je daarna niet meer voor racisme vatbaar zijn. Echter, als een dokter een vaccinatie aanbiedt, waarvan bekend is dat:
A ) dat dit een zeer zware behandeling is;
B ) dat alle bekende onderzoeken uitwijzen dat deze methode een gedeeltelijk geslaagde werking heeft;
C ) dat het op korte termijn nare bijwerkingen heeft;
D ) dat het onbekend is wat de bijwerkingen zijn op lange termijn;
E ) dat er minder zware behandelmethoden zijn, die ook nog beter werken.
Dan zou ik in dat geval toch liever naar een andere dokter gaan.
Nawoord en noten
Wat ik de lezer wil vragen is dit:
1) Waarom presenteert BNN de methode-Elliott als Het Grote Racisme Experiment, terwijl iedereen die kan internetten kan zien dat het qua werkzaamheid niet goed scoort?
2) Of ben ik degene die wat gemist heeft, en is de methode-Elliott toch het beste?
Bronnen:
(1) http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1559-1816.1990.tb00415.x/abstract zie ook http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED300491.pdf
(2) http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1559-1816.2003.tb02086.x/abstract
(3) http://www.omi.wa.gov.au/resources/clearinghouse/antiracism_what_works.pdf
(4) http://nreilly.asp.radford.edu/psy650/pendry%202007%20diversity.pdf of http://www.esrc.ac.uk/my-esrc/grants/RES-000-22-0376/outputs/Download/e58c42d6-323a-416f-95a7-fac2b6ae1fcd
Interessant artikel heb je geschreven… Toch ben ik het niet helemaal met je eens..
Tja, er zullen ongetwijfeld effectievere methoden zijn om discriminatie tegen te gaan. Dat is waar.
Maar ik vind het feit dat er überhaupt programma’s worden gemaakt die als eye-opener (kunnen) werken, even afgezien van de effectiviteit, beter dan programma’s als Adam Zkt. Eva, Bridezilla en zo kan ik er nog wel een stuk of 30 opnoemen.
Jij schrijft dat het voor BNN een vrijbrief is om mensen te kunnen kwetsen.. Ik denk van niet. Juist bij een doelgroep die moeilijk te bereiken is, helemaal als het gaat om maatschappelijke issues, denk ik dat dit soort (provocerende) programma’s vele malen effectiever zijn dan bijvoorbeeld een programma met een van de andere methoden die jij aanreikt. Tuurlijk, een gesprek met iemand met minder vooroordelen zal effectiever zijn. Maar hoe ga je daar een interessant programma van maken? Ik zou persoonlijk meteen wegzappen.
Mijn conclusie: petje af voor BNN, ik vind het goed dat er zenders zijn die (juist op een provocerende manier) ook bij een hele bepaalde doelgroep bewustzijn (kunnen) creëren. Mijn insziens: alle beetjes helpen!
Dit is een ontboezeming van een 80 plusser.
Je noemt het woord discriminatie, wat ik beter vind dan racisme, want of het nu gaat om racisme, homohaat , antisemitisme en pesten in de ruimste zin, de pijn en vernedering lijkt me voor alle slachtoffers hetzelfde. Ik vind het opmerkelijk dat ik nooit iets hoor over de daders. Wat zijn dat voor mensen ? Ik vermoed dat die niet zo’n fijn zelfbeeld hebben, waardoor ze zich beter voelen als ze anderen vernederen. Wie redelijk tevreden met zichzelf ,empathisch en sociaal is, heeft die behoefte niet, integendeel. Als zwarte Piet en al die “foute” standbeelden verdwenen zijn, zijn die mensen niet veranderd.
Bij dat experiment kreeg ik herinneringen aan de ontgroeningen in mijn studententijd en ook de kreet Befehl ist Befehl kwam bij me boven. Heel onaangenaam. Bovendien waren deze jongeren best aardig. Ik vraag me af of notoire pestkoppen hier iets van opgestoken zouden hebben. Ik ben blij dat er betere methoden blijken te zijn. Jammer dat daar niet voor gekozen is.
Hoi Paulien, bedankt voor je reactie. Ik zou het met je eens kunnen zijn, maar er zijn twee problemen die ik ermee heb.
Het eerste is, dat er al aangetoond is dat de Blue Eyes-Brown-Eyes-methode bij mensen geestelijke schade veroorzaakt (zie mijn tekst hierboven). De vraag die je dan moet stellen is: weegt die schade op tegen het theoretische voordeel van “de doelgroep,” die zich beter zou gaan gedragen na het zien van het BNN-programma?
Daarmee kom ik juist bij het tweede probleem: het lijkt me niet dat mensen zich beter gaan gedragen. Één van de reacties die ik las, was: “Ik heb gekeken, vroegtijdig afgezet. Er zat een hele typische waas in het programma van een wazig links postbus 53 bureau te Den Haag omheen.” Zo is gelijk de les aan het einde van het programma verdwenen, en zijn we nog steeds even ver.
Om het bij mezelf te houden: ook ik ga me er niet beter door gedragen. Ik heb in het verleden meegeholpen met de oprichting van een Turkse studentenclub. Ik heb gewerkt op plekken waar ik de enige blanke was (en vond het daar reuze gezellig). Ieder jaar help ik een dag mee om kansarme (en vaak ook allochtone) jongeren te ondersteunen in de maatschappij. Ik stimuleer mijn kinderen om met hun allochtone buurkinderen te spelen.
Maar ik heb blauwe ogen. Dus vindt BNN dat ik keihard aangepakt zou moeten worden. Want volgens BNN ben ik een racist.
Zo kan ik dus blijkbaar geen goed doen volgens deze door de Staat der Nederlanden gefinancierde omroep. Ik zou dan bijna zeggen: laat dan die hele strijd tegen racisme maar zitten.
Op deze manier werkte het Grote Racisme Experiment dus contraproductief voor mij.
Jeffrey jij ook weer bedankt voor je reactie!
Over de eerste reden die je aanreikt: tja, dat is iets wat je bij onderzoek of dit soort kwesties altijd moet afwegen: wat levert het op. Dan komen we inderdaad bij de tweede reden die je aanreikt: je zegt dat mensen zich niet anders gedragen na dit programma, ook dat ben ik volledig met je eens. Als racisme zou kúnnen worden opgelost met slechts 1 programma van 1.5 uur, dan mag je me uitnodigen en eet ik met liefde mijn schoen voor je neus op :-). Maar zoals ik in mijn comment zei: alle beetjes helpen m.i. Weetje WAT ik erg zou vinden? Als initiatieven zouden stoppen, of makers geen energie in dit soort programma’s steken omdat ‘men zich er toch niet anders door gaat gedragen’. Alle steentjes dragen bij aan een groter geheel, taboes moeten worden doorbroken, discussies moet worden gestart, meningen moeten worden gevormd…
Enne, er zijn altijd mensen die om wat voor redenen dan ook wegzappen 🙂 bijna een half miljoen Nederlanders deed dat overigens niet.
Natuurlijk ben ik het ook met je eens dat door dingen daadwerkelijk te doen of te ervaren (o.a. door gesprekken aan te gaan) racisme veel effectiever wordt aangepakt. Alleen: hoe bereik je die mensen? Jij doet dit uit jezelf, maar 80% van de mensen niet. Ik denk dat we alle kansen moeten aangrijpen om mensen (en met name jongeren, want dat is de toekomst) bewust te maken van dit soort maatschappelijke issues. En dat BNN daar een boterham aan wilt verdienen, maakt mij dan geen reet uit! Al maken ze nog 20 van dit soort ‘shockerende’ programma’s rondom maatschappelijke kwesties om de kijkcijfers: ga er vooral mee door. En alsjeblieft laten er daarbij ook meer vaders opstaan die ook hun kinderen met allochtone buurtkinderen te laten spelen!
Anyway interessante discussie is het zeker, en het is goed om jouw kijk er op te lezen. Met z’n alle moeten we inderdaad op zoek naar de meest effectieve methode, maar tot die tijd: beter iets dan niets 🙂
PS. volgens mij is het racisme experiment niet om aan te tonen dat mensen met blauwe ogen racistisch zijn.. Volgens mij is het juist om aan te tonen hoe onnozel het is om iemand op zijn uiterlijk te beoordelen, ongeacht wat voor lichaamsdeel of welke kleur het betreft.
Mocht dit niet zo zijn, ben ik blij dat ik bruine oogjes heb gekregen 😉
Is het hele feit dat we er nu over aan het praten zijn en artikelen over schrijven niet een bewijs dat het programma werkt? We zijn nu bewust aan het nadenken over racisme en aan het discussiëren over hoe we dit kunnen tegengaan. Lijkt mij behoorlijk waardevol.
Daarnaast denk ik dat BNN dit programma voornamelijk heeft gemaakt voor de kijkcijfers… Maar goed, dat ben ik. 🙂
Eens en nogmaals eens!
Hoi Paulien, bedankt voor je reactie.
Begrijp ik nou goed jij vindt, dat de mate van werkzaamheid van iets ondergeschikt is aan de mate waarin dat een goede kijkcijfers oplevert?
Je moet het niet verkeerd opvatten, maar daar schrik ik toch wel een beetje van.
Verder ben ik het niet eens met je stelling: “beter iets dan niets.”
Er zijn genoeg anti-racisme methodes onderzocht en beoordeeld. De ene werkt goed, sommige minder, en sommige werken helemaal niet.
Zo blijken voetbaltoernooien met gemengde teams contraproductief te werken: niemand wil van die kleine Chineze nerds in het team. Als iemand naast schiet, is het gelijk een “stomme Turk/Paki/Mocro.”
Dan is het geen goed idee om daarmee door te gaan, want “beter niets, dan iets dat niet werkt.”
Onderaan het artikel staat al een link naar het rapport van de Universiteit van Perth. Daarin staan al diverse methodes aangegeven die misschien minder kijcijfers trekken, maar wel werken. En daar gaat het uiteindelijk om.