We hebben het allemaal weleens meegemaakt; een moment waarin we erachter komen dat er iets gênants is gebeurd. We merken wat het is en de wereld lijkt plots stil te staan. We worden rood, krijgen het warm, beginnen te stotteren en te zweten… Alles wat daarvoor belangrijk leek is er ineens niet meer. We kunnen alleen maar denken aan dit moment, het hier en nu. We scannen de omgeving vluchtig om te zien wie er naar ons kijkt, wie ons beoordeelt… Oftewel, we ervaren schaamte.

Schaamte

Of het nu komt door iets dat we veroorzaakt hebben (dat jurkje dat achter onze panty blijkt te hangen na het toiletbezoek) of door iets wat alleen in onze gedachten speelt (‘vinden anderen mij saai?’); allemaal maken we dingen mee die de emotie schaamte kunnen triggeren. Denk aan thema’s als: ons uiterlijk en lichaamsbeeld, moederschap, familie, opvoeding, geld en werk, geestelijke gezondheid, verslaving, seks, ouder worden.. We voelen allemaal weleens schaamte, de een wat heftiger dan de ander en de een wat vaker dan de ander.. maar volgens mij zijn we het wel met elkaar eens als ik zeg: wat een vervelende en heftige emotie!

Wat is schaamte nu precies?

Schaamte is dan ook een van de meest onderzochte emoties binnen de psychologie. Schaamte heeft volgens Brené Brown, schrijfster van het nieuw verschenen boek: ‘Gelukkig ben ik niet de enige’, allemaal te maken met wat we van en over onszelf denken. Zij omschrijft schaamte als de angst om niet verbonden te zijn, de angst om gezien te worden als iemand met gebreken. De mensen die Brené (ook wel bekend van het boek ‘De Kracht van Kwetsbaarheid’) in haar jaren als onderzoekster heeft geïnterviewd, omschrijven het gevoel van schaamte allemaal anders: als ontmaskerd worden, als afgewezen worden, een donker gevoel in je maag hebben, een ondraaglijk gevoel ervaren of een hekel aan jezelf hebben. In het boek worden ieder hoofdstuk tientallen voorbeelden gegeven van concrete schaamtemomenten en de gevoelens die de geïnterviewden hierbij ervoeren. De omschrijving mag dan steeds anders zijn, de kern is hetzelfde: schaamte is een van de meest heftige gevoelens die we kunnen hebben als mens. De vraag is dan ook kunnen we de ‘heftigheid van schaamte’ verminderen?

Schaamteveerkracht

Volgens Brené kan dit. Ze noemt hierbij de term ‘schaamteveerkracht’. Hiermee wordt bedoeld: het vermogen om schaamte te herkennen en als we die ervaren en er op een constructieve manier doorheen te gaan zodat we dicht bij onszelf kunnen blijven en van onze ervaringen kunnen leren. Ten eerste dienen we (in relaties) beter te zien wat we gemeen hebben met de ander, oftewel empathie blijkt het belangrijkste tegengif. We hebben het allemaal weleens meegemaakt; we vertellen iets zeer persoonlijks aan iemand en vervolgens krijgen we de reactie: “nou dat heb ik echt nog nooooit gehad!”. We kunnen wel door de grond zakken en hebben meteen spijt van onze kwetsbaarheid. Dit is dus het tegenovergestelde van empathie. Veel liever hadden we gehoord: “ik snap je, dat heb ik ook weleens meegemaakt” of “wat moet dat vervelend voor je zijn geweest’” Empathie houdt dan ook in dat we de wereld proberen te zien zoals een ander deze ziet, dat we perspectief innemen. Lastig soms, maar wel het beste wat we kunnen doen om schaamte de kop in te drukken. De drie andere stappen die Brené beschrijft op weg naar schaamteveerkracht zijn:

1. Kritisch bewustzijn ontwikkelen. We moeten leren te:
   • Contextualiseren      (ik zie het grotere plaatje)
   • Normaliseren            (ik ben niet de enige)
   • Demystificeren         (ik deel wat ik weet, ik maak het niet mysterieuzer dan het is)
2. Contact leggen met anderen
3. Uitspreken dat we ons schamen

Perfectionisme

Interessant denk je nu misschien, maar waarom is het zo belangrijk om meer over (onze eigen) schaamte te leren? Waarom dit artikel? Simpelweg omdat schaamte kan leiden tot angst voor allerlei dingen. De angst om onvolmaakt, gewoontjes, niet cool of kwetsbaar te zijn. Dit zorgt ervoor dat we onze eigen ontwikkeling tegenhouden door te focussen op het perfecte. Beter kunnen we ons richten op groei. Verbetering is een veel beter (en realistischer) doel dan perfect willen zijn. Als we proberen volmaakt te zijn blijven we zo vaak in gebreke (schaamte) dat we er bijna gewend aan raken. Als we realistische groeidoelen bepalen is slagen of lukken niet het enige mogelijke resultaat, nee we kunnen ons doel daadwerkelijk behalen. Dit zorgt ervoor dat we groeien en leren in plaats van ons continue te schamen omdat iets niet is gelukt.

Het boek

Leert Brené Browns boek je meer over schaamte? Jazeker! Het is een interessant leesbaar boek wat dieper in gaat op een van de sterkste emoties die we als mens ervaren. Dit doet Brené op constructieve wijze met allerlei concrete voorbeelden uit haar onderzoek. Aanrader dus! Leert het boek je meer over je eigen persoonlijke schaamte? Niet direct.. De voorbeelden die in het boek gegeven worden zijn erg divers en daardoor herkenbaar. Wel zijn ze vaak erg specifiek en soms wat extreem. Hierdoor kun je je als lezer niet altijd inleven in wat er geschreven wordt (mis je het ‘ja dit gaat over mij’-gevoel) en is de rode draad van het boek soms wat lastig te volgen. Tip: lees het boek, laat het enkele dagen zakken en ga dan nadenken over welke rol schaamte in jouw leven speelt. Zeker weten dat je dan regelmatig terugdenkt aan de handvaten gegeven in dit boek!

• Hier vind je het boek ‘Gelukkig ben ik niet de enige’.
• En kijk vooral ook even naar de TEDtalk: Brené Brown: Listening to shame