займ ночью Wat is wetenschap? Mijn handen bevriezen boven het toetsenbord. Deze simpele vraag die maar uit drie kleine woorden bestaat zorgt voor een wervelstorm aan gedachten in mijn hoofd. Wetenschap is het zoeken naar antwoorden door meer en meer vragen te stellen. Wetenschap is met elkaar in discussie gaan en het vooral niet met elkaar eens worden. Wetenschap is onderzoeken en ontdekken, soms door toeval en soms na een jarenlang proces. Maar bovenal voldoet de wetenschap aan een zeer basale behoefte van de mens: willen weten hoe iets werkt. Waarom? Stel je eens voor dat je niet wist hoe onweer ontstaat of waarom we ziek kunnen worden door besmetting. De wereld ziet er een stuk enger en gevaarlijker uit als je het niet begrijpt. Met de wetenschap kunnen we volgens gecontroleerde onderzoeken langzaam maar zeker antwoorden krijgen die het leven begrijpbaar maken.

We hechten in onze maatschappij veel waarde aan het wetenschappelijk onderzoek. Denk maar eens aan de slogans van reclamebureaus, zoals: “Uit onderzoek blijkt dat product X in 8 van de 10 gevallen werkt.” Als de stempel van het wetenschappelijk bewijs ergens op is gedrukt, nemen we het al snel als waarheid aan. Maar hoe waar is dit eigenlijk? Kunnen we de marketeers wel vertrouwen als ze wetenschappelijke evidentie aanhalen? En wat betekent dat dan precies?

Gouden standaard

De beste manier om een oorzakelijk verband aan te kunnen tonen, A zorgt voor B, is met behulp van de zogenaamde gouden standaard. Hierbij maak je twee willekeurig opgestelde groepen die je precies gelijk houdt met uitzondering van één onderdeel. Als er vervolgens een verschil tussen de groepen ontstaat, dan weet je dat dat ene onderdeel hiervan de oorzaak moet zijn geweest. Je neemt bijvoorbeeld twee groepen muizen waarbij de omstandigheden precies hetzelfde zijn, behalve het voer dat ze krijgen. Als er een verschil op treedt, dan moet dit dus aan het voer hebben gelegen en kan je zeggen dit bepaalde voer een effect heeft op muizen.

In gecontroleerde laboratoria settings is deze onderzoeksmethode goed toe te passen. Het is echter al wel duidelijk dat dit elders een stuk moeilijker is. Zeker als we het hebben over onderzoek op mensen. Veel vaker wordt er daarom in deze gevallen een verband (correlatie) gelegd die zegt dat twee facetten een relatie met elkaar hebben, maar kan er niet worden bepaald waar de oorzaak ligt. Zorgt A voor B of B voor A? Of is er een C die A en B allebei beïnvloedt? Daarnaast moet je beperkingen toepassen voordat je überhaupt kan beginnen met onderzoeken. Je moet namelijk een onderwerp uitkiezen dat je gaat observeren. Hiermee sluit je automatisch andere factoren uit en is je onderzoek per definitie een versimpelde weergave van de complexe werkelijkheid. Tot slot moet je rekening houden met allerlei factoren die je uitslag beïnvloeden.

Waarde van onderzoek

Wetenschappelijk onderzoek is een ingewikkelde bezigheid en kan maar in weinig gevallen met zekerheid een oorzakelijk verband en daarmee een feit ontdekken. En dan nog spreken we vaak met een marge van onzekerheid. Een ding is duidelijk: als je heldere en simpele antwoorden wilt, dan kan je beter niet naar de wetenschap gaan. En toch wordt veel onderzoek, waarin zeker wel de beperkingen worden aangegeven, uit hun verband gerukt door de media. Niet alleen reclamemakers, maar ook kranten en andere bladen gebruiken (lees: misbruiken) de onderzoeken om simpele en vaststaande waarheden naar buiten te brengen. Mijn advies luidt daarom als volgt: neem niet alles wat je leest zomaar aan, omdat de stempel van het wetenschappelijk bewijs erop is gedrukt. Informeer naar het onderzoek zelf en laat je niet misleiden door de indrukwekkende woorden. Het is namelijk wetenschappelijk bewezen dat kritisch nadenken goed is voor de gezondheid.