Vrijwel iedereen is bekend met het fenomeen dat fans van rivaliserende voetbalclubs het nooit eens kunnen worden over hoe een bepaalde wedstrijd geïnterpreteerd zou moeten worden. Op 19 september 2013 speelde Ajax de belangrijke uitwedstrijd tegen een directe concurrent voor het behalen van het kampioenschap, PSV. Het liep uit op een regelrechte ramp voor de Ajax-supporters. Ajax ging met maar liefst 4-0 ten onder. Enkele dagen later evalueerde ik de wedstrijd met een goede vriend en tevens fanatieke PSV-supporter. Je zou verwachten dat onze interpretaties in ieder geval voor een groot deel vergelijkbaar zouden zijn. Tot mijn grote verbazing waren onze interpretaties van dezelfde wedstrijd echter totaal verschillend van elkaar. Dit verschijnsel kan verklaard worden met onderzoek uit de sociale psychologie, namelijk met de theorie van gemotiveerd redeneren (motivated reasoning).

Clubliefde

Voor trouwe supporters is de club zo belangrijk dat zij zichzelf ermee identificeren. Dit identificatieproces leidt ertoe dat de club wordt geïnternaliseerd als een belangrijk onderdeel van het zelfconcept (Klugman, 2007). De club maakt deel uit van hun persoonlijke identiteit en bepaalt in ieder geval gedeeltelijk wie ze zijn. Als gevolg daarvan gaat het slecht met hen als het slecht gaat met de club en worden verliezen van de club ervaren als verliezen van henzelf. Het verliezen van een belangrijke wedstrijd tegen een directe concurrent of aartsrivaal, zoals hier het geval is, wordt door Ajax-fans dus ervaren als een bedreiging voor het zelfconcept. Deze bedreiging brengt een staat van opwinding (arousal) teweeg die ook wel cognitieve dissonantie genoemd wordt (Festinger, 1957). De fans zullen vervolgens actie moeten ondernemen om dit gevoel te doen afnemen.

Selectieve perceptie

Er zijn verschillende cognitieve strategieën die fans kunnen toepassen om zichzelf te bevrijden van het aversieve gevoel dat de nederlaag teweeg heeft gebracht. Bestaande overtuigingen ten aanzien van de club kunnen zodanig gewijzigd worden dat deze in lijn gebracht worden met de verkregen informatie of de informatie kan zodanig waargenomen worden dat deze in lijn wordt gebracht met bestaande overtuigingen. Omdat het veranderen van bestaande overtuigingen ten aanzien van hun club geen reële optie is, zien de fans zich genoodzaakt de tweede strategie toe te passen. Zij zullen de informatie zodanig moeten waarnemen dat deze in lijn gebracht kan worden met hun overtuigingen. Ze zullen op zoek gaan naar informatie waarmee bestaande overtuigingen, bijvoorbeeld dat Ajax beter is dan PSV, bevestigd kunnen worden. Tijdens dat zoekproces zullen zij een confirmatiestrategie hanteren en zichzelf dus positieve vragen stellen in plaats van een disconfirmatiestrategie hanteren, waarbij ze zichzelf bijvoorbeeld afvragen of Ajax slechter is dan PSV. Het gebruik van een confirmatiestrategie leidt er toe dat ze waarschijnlijk meer bevestigend dan ontkrachtend bewijs zullen vinden (Helzer & Dunning, 2011). Bovendien zullen ze veeleisender zijn ten aanzien van ontkrachtend bewijs. Meer ontkrachtend bewijs wordt vereist om een overtuiging te ontkrachten dan bevestigend bewijs vereist wordt om een overtuiging te bevestigen en ontkrachtend bewijs wordt aan een kritische evaluatie onderworpen, terwijl bevestigend bewijs voor waar wordt gehouden (Helzer & Dunning, 2011).

Gemotiveerd redeneren

Het mechanisme van gemotiveerd redeneren zorgt ervoor dat fans kunnen vasthouden aan de overtuigingen ten aanzien van hun club, die zij erg belangrijk achten. Toepassing leidt ertoe dat fans zich niet al te lang slecht hoeven te voelen wanneer zij geconfronteerd worden met bedreigende informatie. Gemotiveerd redeneren bevrijdt ze van de last die het continue wijzigen van overtuigingen met zich mee zou brengen.

Literatuur:
Festinger, L. (1957). A theory of cognitive dissonance. Stanford, CA: Stanford University Press.

Helzer, E.G. & Dunning, D. (2011). On motivated reasoning and self-belief. Handbook of self-knowledge, 379-396.

Klugman, M. (2009). Loves, suffering and identification: The passions of Australian football league fans. The Internal Journal of the History of Sport, 26, 21-44.