Van alle zintuigen is misschien wel het meeste onderzoek gedaan naar het zien, oftewel het visuele systeem. Eén van de redenen hiervoor is dat dit zintuig wellicht het makkelijkst is om aan experimenten te onderwerpen. Onderzoek heeft ons laten zien dat het visuele systeem bij mensen en andere zoogdieren enorm ontwikkeld is. Het visuele systeem lijkt het grootste deel van het brein in beslag te nemen en lijkt voornamelijk gelokaliseerd te zijn in de occipitaalkwab, het achterste deel van de grote hersenen (zie eerste figuur). In de occipitaalkwab bevindt zich de visuele cortex, die bestaat uit de primaire visuele cortex (V1) en verschillende andere kleine gebieden waar visuele informatie binnenkomt, aangegeven met V2, V3, etc. (zie tweede figuur)

Wat is blindsight?

Met deze afbeeldingen in gedachten, is het niet zo moeilijk om te raden wat er gebeurt als mensen ernstige hersenschade oplopen in de visuele cortex. Inderdaad, deze mensen krijgen problemen met het zicht en rapporteren in experimenten dat zij bepaalde aangeboden plaatjes of bewegingen niet hebben gezien. Het is belangrijk om te onthouden dat de schade afhangt van de aard, de precieze locatie, de grootte en de ernst van de schade en natuurlijk zijn er ook individuele verschillen. Wat uit bepaalde experimenten echter opvalt, is dat als patiënten gevraagd wordt te raden naar de locatie of richting van beweging van bepaalde stimuli, ze bijna altijd goed gokken! Dit fenomeen wordt blindsight genoemd en betekent dus zoveel als blind zijn en toch kunnen zien. Huh?

Discussies

Zoals beschreven in het boek van Victor Lamme, was Larry Weiskrantz de eerste die het fenomeen blindsight heeft beschreven. Vele experimenten volgden, zowel door Weiskrantz als door anderen. Patiënten moesten raden naar de beweging, vorm en kleur van verschillende voorwerpen. Telkens blijkt weer dat patiënten met schade in de visuele cortex in de meeste experimenten goed gokken, ondanks dat zij aangeven het voorwerp of diens beweging niet gezien te hebben. Over het fenomeen blindsight is en wordt veel discussie gevoerd. Is het mogelijk te zien zonder bewust waar te nemen? Betekent dit dat we geen bewustzijn nodig hebben om te zien en om bepaald gedrag uit te voeren? Hebben Victor Lamme en andere filosofen gelijk als ze zeggen dat de vrije wil niet bestaat? Het fenomeen blindsight wekt discussies op die niet alleen een impact hebben op de filosofie, maar ook op de psychologie en het recht. Misschien moeten we eerst eens kijken of we blindsight kunnen verklaren. Het is al lang bekend dat de visuele cortex in zoogdieren erg belangrijk is voor visuele informatie. Maar is dit het enige systeem om visuele informatie te verwerken?

Twee visuele paden

Nee. Er blijken twee visuele paden in het brein te zijn, welke uitgebreid beschreven worden in de boeken van Kok (2004) en Tye (1995). Het eerste pad is hierboven beschreven, namelijk van de ogen, via de thalamus, naar de visuele cortex achter in de hersenen. Dit pad wordt het geniculostriate pad genoemd. Dit gedeelte is vooral belangrijk bij mensen en andere zoogdieren die, vergeleken met andere dieren, minder lang op aarde rondlopen. Vandaar dat dit pad ook wel een evolutionair jong pad wordt genoemd. In principe is dit het pad waarmee gezonde mensen visuele informatie verwerken. Er is ook nog een evolutionair ouder pad in welke informatie onbewust verwerkt wordt. Dit is het tectopulvinaire pad en loopt van de ogen achtereenvolgens naar het tectum, de pulvinar en de posterieure pariëtale cortex (achterste deel van de pariëtaalkwab; zie eerste figuur). De functie van dit pad is om de ogen te oriënteren op een nieuwe stimulus zodat deze stimulus verwerkt kan worden door het brein. Een andere functie is de controle over korte, snelle oogbewegingen, ook wel saccades genoemd. Voor deze functie lijken vooral de colliculi superior in het tectum belangrijk te zijn. Het blijkt zo te zijn dat in patiënten met blindsight het evolutionair jonge pad beschadigd is, terwijl het evolutionair oudere pad intact is. De hypothese is dat ze goede oogbewegingen maken, waardoor hun brein de visuele informatie onbewust kan verwerken. Dit is een mogelijke verklaring waarom blindsight patiënten in bepaalde experimenten zeggen dat ze de stimuli niet waargenomen hebben, maar op vragen hierover toch goed gokken.

Blind zijn en toch kunnen zien? Het lijkt dus echt te kunnen bij blindsight patiënten.

Bronvermelding:
Kok, A. (2004). Het hiërarchisch brein. Inleiding tot de cognitieve neurowetenschap. Assen: Van Gorcum.

Lamme, V. (2010). De vrije wil bestaat niet: over wie er echt de baas is in het brein. Amsterdam: Bakker.

Tye, M. (1995). Ten problems of consciousness: a representational theory of the phenomenal mind. Cambridge: MIT Press.