Bijna iedereen is wel bekend met meditatie. Of het nu gaat om een persoonlijke ervaring of om de mythische yogi die boven de grond zweven als zij in diepe trance zijn, de effecten van meditatie zijn schier oneindig. Mijn eigen ervaring blijft beperkt tot een gevoel van kalme vrede en rustgevende alertheid. Dit klinkt ietwat zweverig – en ik ben een nuchtere man – dus laten wij eens kijken naar de wetenschappelijke kant van meditatie.

Verschillende vormen

Er zijn verschillende vormen van mediteren. Twee soorten die veel zijn onderzocht, zijn meditatie gericht op het verminderen van stress en meditatie die gericht is op het onderzoeken en veranderen van gedachten en emoties. Beiden hebben een ander doel en, zoals zal blijken, een ander effect.

Het meest zichtbare effect is gemeten bij stressverminderende meditatie. Mensen die dit doen geven aan dat zij minder last hebben van stress, angst en depressie. Dat mensen minder last hebben van stress is ook te zien aan een verlaagd niveau van het stresshormoon cortisol. Verder is bewezen dat gezonde mensen die stressverminderende meditatie volgen minder piekeren, beter om kunnen gaan met stress en meer zelf-compassie ervaren.

Psychiatrische stoornis

Mensen met een psychiatrische stoornis kunnen ook baat hebben bij mediteren. Uit onderzoeken blijkt dat mensen minder last hebben van hun depressie wanneer zij gebruik maken van meditatie gericht op het onderzoeken en veranderen van gedachten en emoties, maar alleen als zij al vaker depressief zijn geweest. De therapeutische waarde van meditatie om een depressie te verhelpen is nog onduidelijk en zal nog verder onderzocht moeten worden.

EEG- en fMRI-metingen

Laten wij nu eens op een ander niveau naar meditatie kijken: de hersenen. Met een techniek die bekend staat als elektro-encefalogram (meteen vergeten – onthoud EEG), meet men hersenactiviteit. Een EEG-meting resulteert in een grafiek waaruit is af te lezen in welke staat het brein zich bevindt – slaap, probleemoplossend, alertheid, etc. Uit onderzoek waarin gebruik is gemaakt van EEG blijkt dat mensen die regelmatig mediteren meer ontspannen zijn.

Een andere methode om naar het brein te kijken, is met behulp van functional magnetic resonance imaging (vergeet dit en onthoudt fMRI). Met deze techniek is te zien welk gebied in het brein actief is tijdens het uitvoeren van een taak. Onderzoek waarbij gebruik is gemaakt van fMRI laat zien dat mensen die regelmatig mediteren zich beter kunnen concentreren, minder gevoelig zijn voor afleiding en beter zijn in het verwerken van emoties. Wanneer je kijkt naar de genoemde onderzoeken dan wordt duidelijk dat meditatie verbonden is met meer ontspanning, minder angst en meer gerichte aandacht.

Geestelijke conditie

Op het gebied van wetenschappelijk onderzoek naar meditatie is nog veel winst te boeken. Meditatie werkt soms, maar waarom het werkt is niet helemaal duidelijk. Tot op heden zitten er een aantal haken en ogen aan het verrichte onderzoek. De effecten op lange termijn zijn onduidelijk, het is dus mogelijk dat de positieve invloed van mediteren na drie maanden weer verdwijnt. Je kunt dit vergelijken met hardlopen. Als je gaat hardlopen bouw je na verloop van tijd conditie op. Als je vervolgens stopt met hardlopen zal je conditie langzaam weer achteruit gaan. Dit geldt ook voor mediteren: je moet het blijven doen om je geestelijke conditie op peil te houden.

Persoonlijke ervaring

Voor mij persoonlijk is mediteren twee keer per dag een moment voor mijzelf. Het is meer dan alleen maar rust. In de inleiding beschreef ik het als rustgevende alertheid en kalme vrede, termen die ik toen bestempelde als zweverig. In de artikelen die ik las, is het op een eenzelfde manier beschreven. Mediteren leidt tot een diep gevoel van rust, ontspanning en alertheid, waarmee het een van de basis-ingrediënten is voor een gezond leven, net als lichamelijke beweging, gebalanceerde voeding en voldoende slaap.

Na deze wetenschappelijke uiteenzetting van de effecten van meditatie wil je misschien meer lezen over mediteren. Ik heb Mediteren Voor Dummies gelezen en beveel het aan, omdat het een toegankelijk boek is waarin je de basis van mediteren krijgt uitgelegd.

Bronnen:

Bodian, D. (2012). Mediteren voor Dummy’s. Amersfoort: BBNC

Chiesa, A. & Serretti, A. (2010). A systematic review of neurobiological and clinical features of mindfulness meditations. Psychological Medicine, 40, 1239-1252

Cahn, B. Rael Polich, J. (2006). Meditation States and Traits: EEG, ERP, and Neuroimaging Studies. Psychological Bulletin, 132(2), 180-211

Fjorback, L. O., Arendt, M., Ørnbøl, E., Fink, P. and Walach, H. (2011). Mindfulness-Based Stress Reduction and Mindfulness-Based Cognitive Therapy – a systematic review of randomized controlled trials. Acta Psychiatrica Scandinavica, 124, 102-119

Hölzel, B. K., Ott, U., Hempel, H., Hackl, A., Wolf, K., Stark, R., Vaitl, D. (2007). Differential engagement of anterior cingulate and adjacent medial frontal cortex in adept meditators and non-meditator. Neuroscience Letters, 421, 16-21