Zoekend naar een idee voor een nieuwe bijdrage aan PsyBlog, besloot ik een kijkje te nemen op deze site. De (toentertijd) eerste zin van de frontpage verschafte direct de gezochte inspiratie. Het artikel Recensie: Je verleden voorbij opent met: “Nare herinneringen verwerk je met EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing[1])”. Deze zin, en vooral de formulering ervan, raakte me als zijnde erg normatief. De vanzelfsprekendheid die uitgaat van een dergelijke formulering viel me op. Door het op deze manier te presenteren, als een boude waarheid, lijkt het dezelfde statuur te hebben als meer ingeburgerde adviezen, zoals: “Als je niet wil verbranden, gebruik dan zonnebrand”. Het feit dat we nare herinneringen zouden moeten verwerken met EMDR, is triviaal, zo werkt het gewoon, lijkt de auteur te beweren. Immers, het is in de gebiedende wijs (analoog aan ‘Wondjes behandel je met pleisters’ of ‘Gij zult niet stelen’) geformuleerd[2].Kenmerkend is ook dat deze eerste zin verder niet onderbouwd wordt in het artikel. Blijkbaar is dat niet nodig.

Neoliberale ethiek

In de komende blogs over de ‘neoliberale ethiek’ (een term van de Vlaamse psychoanalyticus Paul Verhaeghe) wil ik illustreren dat dit een symptoom is van een bredere culturele ontwikkeling. De hoge evidentie die geïmpliceerd wordt door een dergelijke manier van presentatie van een normatief statement doet weinigen meer opkijken, zelfs niet in extreme gevallen als EMDR. Dat een dergelijke stelling niet onderbouwd wordt in het betreffende artikel, zegt veel: het is vanzelfsprekend, EMDR is immers een werkende en efficiënte manier, dus waarom niet? Het is zaak dat we onszelf oplappen en verbeteren; alles staat immers tot onze beschikking. De normatief overkomende instructie “Nare herinneringen verwerk je met EMDR” past goed in deze trend. De toegankelijkheid van van alles en nog wat, heeft gezorgd voor een inflatie van de nadruk op eigen verantwoordelijkheid. Zelfverbetering is daardoor centraal komen te staan. Het tweede hedendaagse gebod, naast zelfverbetering, is gelukkig zijn. Zoals een vriendin van mijn ouders laatst zei: “Iedereen moet tegenwoordig gelukkig zijn, daar word ik zo moe van”. Gelukkig zijn en een constant streven naar zelfverbetering zijn volgens Paul Verhaeghe de twee centrale geboden van de huidige “neoliberale ethiek” (Verghaeghe 2012). In een interview stelt hij: “De neoliberale ethiek (…) gaat ervan uit dat elk tekort perfect invulbaar is en dat we zo veel mogelijk moeten genieten”

Nu deze nieuwe moraal zelfs is doorgedrongen tot de voorpagina van PsyBlog, leek het me hoog tijd om het aan een nader onderzoek te onderwerpen. Wat voor culturele uitingen/symptomen van de neoliberale ethiek zijn er nog meer? Wat zijn de psychologische consequenties ervan? Ik zal dit doen in een tweetal blogs, waarvan één over het gebod van zelfverbetering en één over het gebod van gelukkig zijn.

Bronnen
Verhaeghe, P. (2012). Identiteit. Amsterdam: Uitgeverij de Bezige Bij.

[1] EMDR is, volgens Wikipedia (het geciteerde artikel biedt geen duidelijke definitie) een therapeutische behandelmethode. Het veronderstelt dat psychische ziekten en klachten te maken hebben met oude ervaringen die een min of meer stereotype reactie blijven oproepen. Met EMDR blijkt het vaak mogelijk deze traumatische respons volledig te laten verdwijnen, zonder uitgebreide gesprekken en in relatief korte tijd. Zoals de benaming suggereert, is een essentieel element het telkens wisselen van de aandacht van links naar rechts met oogbewegingen (de therapeut gaat met zijn of haar vingers zo’n 25 cm voor het gezicht van de cliënt heen en weer). De kern is dus om nare herinneringen te ‘reprocessen’ door middel van ‘eye movement’.

[2] De auteur had EMDR bijvoorbeeld ook kunnen presenteren als één van de mogelijkheden. Dat het aangedragen wordt als dé mogelijkheid draagt ook bij aan de impressie van aangenomen vanzelfsprekendheid en impliciete normativiteit die de eerste zin van het artikel oproept.