Hoe je opgroeit, bepaalt voor een groot deel de manier waarop je in je volwassen leven met situaties omgaat. Hoe stabieler en veiliger de omgeving was waarin je opgroeide, hoe evenwichtiger je als volwassene in het leven zult staan.

Onstabiele omgeving

Maar soms groei je op in een gezin waarin zich situaties voordoen die voor een onveilig gevoel zorgen, zoals:

• (psychische) ziekte van ouder(s)
• ruzies en/of scheiding
• sterfgeval van ouder(s)
• verslaving bij ouder(s) (alcohol, drugs, gokken)
• geweld (verbaal, emotioneel, lichamelijk)
• overbescherming door ouder(s)
• emotionele labiliteit bij ouder(s)

In dat geval kan het zijn dat je je als kind bepaalde overlevingsstrategieën hebt aangeleerd die je in staat stelden om in die situaties overeind te blijven.

De beste bedoelingen

Geen enkele ouder begint aan kinderen met de gedachte: “Hoe kan ik het beste het leven van mijn kind verstieren?”
Ik ben er van overtuigd dat alle ouders met de beste bedoeling aan een gezin beginnen. Toch mislukt er vaak iets onderweg en krijgen de kinderen daar de rekening van gepresenteerd. Die rekening voelen ze vaak tot in hun volwassen leven.

De ouders

Ouders zijn ook maar mensen die roeien met de riemen die ze hebben. Helaas blijken ze soms te roeien met gebrekkige riemen. Ze hebben bijvoorbeeld zelf als kind de nodige nare ervaringen meegemaakt die hen hebben gevormd en die hun ouderschapskwaliteiten hebben aangetast. Of ze ervaren veel spanningen op het gebied van hun relatie, werk, familiegedoe of financiële zorgen. Soms lopen de dingen in het leven nu eenmaal niet zoals verwacht en bevinden ouders zich in situaties die ze niet meer kunnen overzien of aankunnen.

Het kind

Wat doet een kind dat voelt dat het zich in een onveilige situatie bevindt? Het
gaat zijn gedrag aanpassen om te ontkomen aan die onveilige situatie. Dat betekent dat een kind al op jonge leeftijd leert om zich dusdanig te gedragen dat die onveilige situaties kunnen worden voorkomen.

Een kind dat probeert te ontkomen aan de onvoorspelbare gedragingen en uitspraken van een psychische labiele ouder zal vooral gericht zijn op het gedrag van die ouder en het eigen gedrag daarop af stemmen.

Een kind dat te maken krijgt met het onhanteerbare verdriet van een ouder (bijvoorbeeld bij ruzies, na een scheiding of na een sterfgeval), zal proberen zijn ouder te troosten en die ouder niet nog meer te belasten met eigen zorgen en verdrietjes.

Een kind dat niet goed kan worden verzorgd omdat er bij de ouder(s) een 
verslavingsprobleem aanwezig is, leert al vroeg voor zichzelf te zorgen en in sommige gevallen zelfs voor de ouder(s) te zorgen.

Een kind dat blootstaat aan (verbaal, emotioneel, lichamelijk) geweld zal zich vaak aanleren om vooral lief en braaf te zijn in een poging te voorkomen dat de ouders zich agressief naar het kind toe gedragen.

En zo zijn er veel situaties te noemen waarin een kind simpelweg niet de gelegenheid heeft om gewoon lekker kind te zijn. Zo’n kind ontwikkelt in zijn kinderbrein een strategie om in de gegeven onstabiele situatie overeind te blijven. En dat is ook nodig, anders redt zo’n kind het niet.

Maar wat een kind in zo’n situatie vaak al leert zonder dat het zich daarvan bewust is, is dat de eigen behoeften, verlangens, wensen en ontwikkeling niet bovenaan het prioriteitenlijstje staan.

Soms wordt dat idee al zo jong en zo sterk in een kind verankerd dat het zich als volwassene niet goed meer bewust is van die eigen behoeften, verlangens, wensen en ontwikkeling.

Gevolgen op volwassen leeftijd

Soms wordt een kind dus een gezonde ontwikkeling ontnomen, veroorzaakt
door de omstandigheden van de ouders. Wat daar vaak uit voortvloeit, is dat zo’n kind op volwassen leeftijd nog steeds die op jonge leeftijd aangeleerde overlevingsstrategie toepast, terwijl het zich niet meer in die onveilige en bedreigende situatie van vroeger bevindt. Het kind is volwassen, woont al jaren niet meer thuis en leidt zijn eigen leven, maar toch ervaart het op volwassen leeftijd vaak problemen op bijvoorbeeld het gebied van:

• zelfwaardering en zelfliefde
• het kunnen erkennen van de eigen behoeften en wensen
• het stellen van grenzen
• het aangaan van gelijkwaardige relaties met gelijkwaardige partners
• het aangaan van gezonde vriendschappen
• het omgaan met tegenslagen en/of kritiek
• het afmaken van opleidingen of het behouden van banen

Wat kun je doen?

Herken jij jezelf in bovenstaande beschrijvingen? Onderzoek dan eens bij
jezelf welke overlevingsstrategieën jij je hebt aangeleerd als kind en wanneer en hoe jij deze strategieën nog steeds toepast in je volwassen leven. Vraag je eens af of die strategieën nog nodig zijn, met andere woorden: zit je nog steeds in dezelfde situatie als toen je ze ontwikkelde? Helpen die strategieën je nog wel in de huidige situatie? Zoek hier eventueel hulp bij, zodat je je kunt losmaken van dat wat niet meer bij je past.