Medio augustus 2015 schreef ik een blog voor Psyblog over de vraag of je je bewust was van je aangeleerde overlevingsstrategieën.Deze blog is daar een vervolg op en gaat over mogelijke manieren om je te los te maken van die aangeleerd

Stap 1: bewustwording

Op het moment dat je bij jezelf merkt dat je eigen gedrag je in de weg gaat zitten omdat je niet handelt naar wat je diep van binnen voelt of omdat je met je gedrag constant in problemen komt met je omgeving, dan kun je gaan onderzoeken of er sprake is van een aangeleerde overlevingsstrategie. Misschien weet je diep van binnen al waar je naar moet zoeken. Weet je dit niet, laat je dan hierbij helpen door een counsellor of psycholoog.

Stap 2: analyseren van de oorsprong

Je probeert precies te omschrijven wat je jezelf hebt aangeleerd, hoe en wanneer je die strategie toepast en door welke oorspronkelijke omstandigheden dit zo is ontstaan.
Beschrijf ook wat de beloning van je strategie is/was, bijvoorbeeld: goedkeuring van je omgeving, geen conflicten, emotionele afstand omdat dit voor jou veiliger voelt, enzovoorts.

Stap 3: het keuzemoment

Nu je hebt ontdekt hoe je overlevingsstrategie is ontstaan en hoe je hem inzet, kun je jezelf enkele kritische vragen stellen:

• Past deze strategie nog bij me?
• Zit ik nog steeds in de situatie van toen?
• Levert deze strategie nog wel op wat ik beoog?
• Wil ik hier de rest van mijn leven aan vasthouden?

Als je ervoor kiest om er iets aan te veranderen, dan volgt stap 4.

Stap 4: verder met je leven-nieuwe-stijl

Je gaat nu de overlevingsstrategie die je altijd automatisch hebt toegepast vervangen door een bewust gekozen strategie, die beter bij je past en die jou brengt wat je wenst.

Het kan zijn dat je wilt leren nee te zeggen, of dat je beter wilt leren discussiëren en voor jezelf opkomen of dat je wilt leren openhartiger en zonder angst voor afwijzing te communiceren over je emoties.

Je kunt proberen dit zelf toe te passen door bijvoorbeeld de als-dan-methode toe te passen:

Als ik … (ongewenst gedrag), dan …. (gewenst gedrag).

Voorbeeld: Als ik er toe neig meteen weer “ja doe ik” te roepen als iemand me iets vraagt te doen waar ik geen zin in heb, dan tel ik eerst tot 10” of dan antwoord ik “Dat weet ik nu nog niet, maar ik kom er bij je op terug.”
Het gaat erom dat je voor jezelf een vervangende handeling of uitspraak paraat hebt als je ertoe neigt te vervallen in je oude, niet langer gewenste strategie.

Je kunt ook de hulp van een counsellor of psycholoog inschakelen om je te helpen met cognitieve gedragstherapie. Deze therapie is erop gericht je niet-helpende gedachten te vervangen door helpende gedachten, welke moeten leiden tot andere emoties en gedrag.

Boze en verdrietige gevoelens

Als je aan de slag gaat met je aangeleerde overlevingsstrategie en teruggaat naar de omstandigheid die jou ertoe bracht om die overlevingsstrategie te ontwikkelen, kan het zijn dat je enorm boos en/of verdrietig wordt. Boos op je ouders of andere verzorgers of verdrietig over die situatie, teleurgesteld in mensen die je vertrouwde of boos op mensen die je hebben gepest. Dat gegeven moet je verwerken.

Dat is niet altijd even gemakkelijk en dat doet iedereen op zijn eigen manier.

Wat kan helpen is om te proberen inzicht te krijgen in de vraag waaróm de mensen in kwestie (ouders/verzorgers, zogenaamde vrienden, pesters) zich zo hebben gedragen en hoe die situatie van destijds is ontstaan.

Je wilt het misschien nog niet horen als je net in die woede zit, maar toch kan het rust brengen als je je verdiept in hún geschiedenis:

• Uit welk nest komen zij?
• Hoe ging het er in hun opvoeding aan toe?
• Wat hebben zij van huis uit wel of niet meegekregen?
• Wat hebben ze aan je doorgegeven (in het geval van ouders)?
• Waarom gedroegen zij zich zoals ze zich hebben gedragen, wat leverde het hen op?

Meer kennis kan leiden tot meer inzicht.
Meer inzicht kan leiden tot meer begrip.
Meer begrip kan leiden tot het loslaten van die woede en pijn.

Het loslaten van die woede en die pijn leidt weer tot meer rust.
In het meest ideale geval kan het uiteindelijk leiden tot acceptatie en vergeving.

Je zult dan wel moeten openstaan voor de mogelijkheid dat je je woede achter je laat en niet blijft hangen in verwijten en slachtofferschap.

De moeite waard

Het is misschien beangstigend om je oude gedrag los te laten – zelfs als dit je niet veel goeds brengt – en nieuw gedrag met onbekend resultaat te ontwikkelen, maar als je echt last hebt van je oude gedrag is het zeker de moeite waard hier werk van te maken!