In de nieuwe rubriek ‘Wat is…’ leggen we psychologische termen uit die mensen vaak in het dagelijks leven tegen komen. Deze week: Wat is een narcist?

Wat is een Narcist?

“Hij houdt nooit rekening met anderen en denkt alleen aan zichzelf, hij is echt zo’n narcist“, of “Zij vindt zichzelf zo fantastisch, het zou mij niets verbazen als ze een narcistische stoornis heeft”. Misschien heb je zelf wel eens zo’n uitspraak gedaan, het iemand anders horen zeggen, of het in de media gehoord. Maar wat is een narcist nou precies?

De naam narcist komt van Narcisscus, een figuur uit de Griekse mythologie. Narcissus was een knappe man die verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld in het water van een heilige vijver. Hij werd zo bevangen door zijn reflectie dat hij uiteindelijk wegkwijnde bij de vijver. Het gevoel van eigenliefde staat centraal in het verhaal van Narcissus en de naam narcisme is hier van afgeleid.
Narcisme kun je zien als een verzamelnaam voor een aantal gedragingen, waarbij een superioriteitsgevoel en een hunkering naar macht en bewondering centraal staan. Iemand die veel narcisme vertoont kun je een narcist noemen. Aanzien, macht en succes zijn de drijfveren van een narcist. Ze zijn competitief en willen graag de beste zijn in hun veld. Een narcist gelooft heel erg in zichzelf en kan zijn ideeën of projecten energiek verkopen. Ze willen graag bijzonder zijn en proberen zich van de rest van de samenleving te onderscheiden. Dit doen ze bijvoorbeeld door dure spullen te kopen of door te koop te lopen met hun intellect. Ondertussen verwachten ze van hun omgeving bewondering en stellen ze hoge eisen aan hun partner en kinderen, ze verwachten bijvoorbeeld uitzonderlijke prestaties op school of werk.

Is het een stoornis?

Als je trekjes van narcisme bij jezelf of een ander herkent hoeft je niet vreemd op te kijken; trekjes van narcisme komen in de westerse wereld vrij veel voor. Als er sprake is van meerdere narcistische kenmerken kan er ook sprake zijn van een narcistische persoonlijkheidsstijl. Pas als iemand echt last heeft van zijn/haar narcistische gedrag, is er mogelijk sprake van een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Er is als het ware een continuüm van gezond (persoonlijkheidsstijl) naar pathologisch (persoonlijkheidsstoornis). Narcisme als stoornis komt echter bij slechts 1 tot 2 procent van de populatie voor. Mensen met een persoonlijkheidsstoornis lopen steeds op dezelfde manier vast in het dagelijks leven. Ze ervaren steeds dezelfde problemen en worden gelimiteerd in hun functioneren op werk, op school of in relaties. De diagnose narcistische persoonlijkheidsstoornis moet gesteld worden door een psycholoog of psychiater.

De DSM IV is een handboek voor psychologen en psychiaters om psychiatrische stoornissen te diagnosticeren. In de DSM IV  wordt de narcistische persoonlijkheidsstoornis als volgt beschreven:

Een diepgaand patroon van grootheidsgevoelens (in fantasie of gedrag), behoefte aan bewondering en gebrek aan empathie, beginnend in de vroege volwassenheid en tot uiting komend in diverse situaties, zoals blijkt uit vijf (of meer) van de volgende kenmerken:

• Opgeblazen gevoel van eigen belangrijkheid (bv. overdrijft eigen prestaties en talenten, verwacht als superieur erkend te worden zonder de erbij horende prestaties)
• Gepreoccupeerd met fantasieën over onbeperkte successen, macht, genialiteit, schoonheid of ideale liefde
• Gelooft dat hij ‘heel speciaal’ en uniek is en alleen begrepen kan worden door, of hoort om te gaan met, andere heel speciale mensen (of instellingen) met een hoge status
• Verlangt buitensporige bewondering
• Gevoel bijzondere rechten te hebben, dat wil zeggen onredelijke verwachting van een uitzonderlijk welwillende behandeling of een automatisch meegaan met zijn verwachtingen
• Exploiteert anderen, dat wil zeggen maakt misbruik van anderen om zijn eigen doeleinden te bereiken
• Gebrek aan empathie: is niet bereid de gevoelens en behoeften van anderen te erkennen of zich ermee te vereenzelvigen
• Vaak afgunstig of meent dat anderen op hem afgunstig zijn
• Arrogant of toont hooghartig gedrag of hooghartige houdingen

(bron:http://www.ggzrichtlijnen.nl/index.php?pagina=/richtlijn/item/pagina.php&id=1529&richtlijn_id=66)

Kenmerken van de stoornis

De problemen waar mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis tegenaan lopen zijn divers. In relaties kunnen ze problemen ervaren omdat ze onvoldoende rekening houden met de behoeftes of gevoelens van de ander. Ze hebben een gebrek aan empathie; ze kunnen zich niet inleven in de ander en dit bemoeilijkt relaties aanzienlijk. Daarnaast vragen ze constante bewondering en verwachten ze dat anderen altijd rekening houden met hun behoeftes. Om hun doelen te bereiken manipuleren ze en maken ze gebruik van anderen. Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis kan ook zo erg geloven dat ze speciaal en uniek zijn, dat ze een andere behandeling willen dan de meeste mensen. Regels en afspraken lijken voor hen niet te gelden. Tegelijkertijd zijn mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis erg kwetsbaar en kunnen ze heel erg onzeker zijn. Ze kunnen daarom heftig reageren op afwijzingen en kritiek. Ze reageren dan bijvoorbeeld met woede, minachting of het kleineren van de ander. Dit kan op werk en op school voor diverse problemen zorgen.
Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis zoeken meestal pas behandeling in de psychiatrie als hun onzekere en minderwaardige kant de bovenhand krijgt. Ze kunnen dan bijvoorbeeld te maken krijgen met angsten of depressies.

Op de website van Fonds psychische gezondheid kun je een test doen, om te kijken welke kenmerken van narcisme jij hebt.

Ook bieden zij tips voor het omgaan met mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis.

Over welk psychologisch onderwerp zou jij meer willen weten? Laat het achter in een reactie en misschien gaat ons volgende artikel er over!