Je ziel blootleggen tegenover een psychiater; je doet het niet zomaar. Het is en blijft een –deskundige- vreemde. Om de stap te wagen en zorg te vragen bij deze professional heb je in ieder geval vertrouwen nodig in diens professioneel en ethisch verantwoord handelen. Ethiek zegt iets over normen voor het menselijke gedrag in termen van goed en fout. Het gaat over of iemands wijze van handelen ‘moraal’ bevat. Je mag er vanuit gaan dat het morele kompas van de psychiatrie de goede kant op wijst. Toch?
Kijken in de Ziel van: Psychiaters
In het programma ‘Kijken in de ziel: Psychiaters’ praat interviewer Coen Verbraak met ‘de speleologen van de menselijke geest’ over hun professie. Vooraanstaande psychiaters schetsen een dwarsdoorsnede van de psychiatrie en hun beleving hiervan. Hierbij spreken zij over verschillende ethische thema’s (Verbraak, 2009). Er bestaat een ethisch handboek voor psychologen geschreven door Soudijn. In dit boek gaat hij dieper in op de beroepscode voor psychologen en de ethische dilemma’s die voor kunnen komen in de psychiatrie. Ik heb de uitspraken van de experts gecategoriseerd en afgezet tegen passages uit het boek van Soudijn. In het bijzonder bestudeer ik hoe de besproken ethische problemen en dilemma’s volgens de ethische code voor psychologen gereduceerd dan wel voorkomen dienen te worden. Ethiek wordt gedefinieerd als een verzamelnaam voor ideeën over wat goed en fout is. In de psychologie en psychiatrie wordt de ethische code gebruikt om de werkwijze te structureren. Een ethische code geeft houvast (Soudijn, 2012). Jiska duikt voor PsyBlog de komende weken in de meest prangende ethische vragen en thema’s.
Is herstel toeval?
Een vraag die ter tafel komt is of herstel van een psychiatrisch patiënt aan de behandeling toegeschreven kan worden of dat het meer met toeval te maken heeft. Psychiater Bram Bakker bevestigt dat genezing in de psychiatrie vaak aan toeval toegeschreven kan worden. Collega Christa Wildlund is het hier niet zonder meer mee eens. Een hallucinerende patiënt ‘geneest’ niet door toeval, maar middels een doorverwijzing naar een gespecialiseerde poli die medicatie verschaft. Hierin schuilt volgens haar de meerwaarde van de psychiatrie.
Het thema ‘effectiviteit’, of ‘meerwaarde’ van de psychiatrie, raakt verschillende topics in de beroepsethiek. Bij praten over effectiviteit van behandelingen kom je vanzelf uit bij een vergelijking met een situatie waarin geen curatieve zorg wordt verleend. Is het nut van psychiatrie bewezen? Dit raakt aan ‘utilisme’ ofwel ‘nuttigheidsleer’. Soudijn formuleert: ‘Handelingen zijn te rechtvaardigen als ze nuttig zijn’. Je zou in deze context kunnen herformuleren: ‘Behandeling is te rechtvaardigen als deze nuttig is’, waarbij het nut uitgedrukt kan worden in een vergelijking van kosten en baten. De invulling hiervan is afhankelijk van persoon en omstandigheid. Belangrijk om hierbij tevens in ogenschouw te nemen, is wat Soudijn zegt over de weerspiegeling van tijd en cultuur:
“De betekenis van het werk van psychologen wordt in sterke mate bepaald door waarden die in de maatschappij van belang worden geacht (Soudijn, 2012)”. Dit gaat ook op voor de Nederlandse psychiatrie. De tijdsgeest en culturele identiteit drukken een belangrijke stempel op de mate waarin de psychiatrie van betekenis wordt geacht. Denk bijvoorbeeld aan cultuurgebonden perceptie van ‘psychisch ziek’ of wat als acceptabele curatieve zorg wordt gezien. Regels uit de beroepscode hangen af van de tijd en cultuur waarin ze zijn genomen of gewijzigd (Soudijn, 2012). Of een behandeling nuttig of betekenisvol is, hangt natuurlijk ook samen met wat als de missie van psychiatrie an sich beschouwd wordt. Psychiater Witte Hoogendijk spoort aan om voor ogen te houden dat behandeling van een psychiatrisch patiënt niet ten doel stelt om te genezen, maar om de ziekte onder controle te houden. Of je bijvoorbeeld afmeet aan ‘levenskwaliteit’ of ‘geluk’ is bepalend voor de mate van effectiviteit van een behandeling. Over het meten van ‘nut’ en controleren van kwaliteit gaan de volgende paragrafen.
Zekerheid in de psychiatrie. Meten is weten?
Na verkenning van de effectiviteit van psychiatrie an sich, vraagt Coen Verbraak of en hoe dit precies gemeten wordt. Psychiater Christa Wildlund beaamt dat er wordt gemeten en dat er hiertoe criteria zijn gesteld. Bij een patiënt zie je dit volgens deze psychotherapeutisch expert aan de hand van afname van symptomen, diens herwinning van dagstructuur of gedeeltelijke re-integratie op de arbeidsmarkt. Louis Tas brengt hier tegenin dat er weinig zeker is in de psychiatrie in termen van correctheid van diagnose, de curatieve waarde van een gekozen behandeling of voorgeschreven medicatie. De voortgang van de patiënt is moeilijk te monitoren, aldus deze psychiater.
Soudijn voert in hoofdstuk 1 betoog over het tweeledige doel van de beroepscode: enerzijds hangt deze samen met het bevorderen van de beroepsethische reflectie. Anderzijds doelt de beroepscode op het bieden van een maatstaf voor toetsing van beroepsmatig handelen. De criteria waarover Christa Wildlund spreekt worden ontwikkeld en gewijzigd aan de hand van maatstaven en beroepsethische reflectie. Ook hier kan worden opgemerkt dat wat effectief is voor de één, niet van toegevoegde waarde is voor de andere patiënt.
Voor het vaststellen van de effectiviteit van behandeling, is inzicht in doel -en vraagstelling van groot belang. Het gebrek aan zekerheid in de psychiatrie waarvan Louis Tas spreekt, doet denken aan de passages van Soudijn over wetenschap en verantwoording. In de code staat dat psychologen de (empirische) wetenschap moeten gebruiken om hun beroepsmatig handelen te kunnen verantwoorden. Professionals doen niet ‘zomaar iets’. Psychologen baseren zich op wetenschappelijke en professionele kennis en moeten hun keuzes voor behandeling kunnen verantwoorden. De beroepscode verwacht hier het gebruik van doelmatige en doeltreffende methodieken en kennis van eventuele tekortkomingen hiervan (artikel III 4.2.2) (Soudijn, 2012). Wellicht is er van absolute zekerheid geen sprake, maar middels wetenschapsbeoefening en verantwoordingscriteria probeert men de correctheid van de diagnostiek en behandeling binnen de psychiatrie en daarmee de effectiviteit zo optimaal mogelijk te maken.
Alle afleveringen van Kijken in de ziel: Psychiaters zijn terug te kijken via uitzending gemist
Volgende week: Valt kwaliteit te controleren en wat kenmerkt een goede psychiater?
Interessante blog! Een vraag die al langere tijd in mij ‘broeit’ is, hoe de uitspraak – ‘dat is een ongeneeslijke ziekte, over de hele globe is hier nog geen mens van genezen’ – te verenigen is met de ethiek van de psychiatrie. Eenmaal wordt gerefereerd aan neuronenbanen die niet aangelegd zouden zijn (kan je als patient niet navolgen in eerste instantie) – ten tweede: hoe volwassen is de psychiatrie ueberhaupt als wetenschap, om deze claim te kunnen maken dat zij een ‘weten’ hebben dat over de hele globe eenduidig is? Ik ben gediagnosticeerd DIS NAO (op basis seksueel misbruik in de kindertijd). Naast deze claim van ‘ongeneselijkheid’ stond geen enkele tool, gereedschap, oefening. Fikse diagnostiek zonder enig ‘redmiddel’ – hoe ethisch is dat?