Het is eindelijk weer zover: Expeditie Robinson is vorige week van start gegaan. Dit jaar strijden er 16 bekende Nederlanders om wie de titel Robinson 2016 verdient. Ieder jaar is het weer spannend welke teams er bij aanvang gevormd worden en hoe de mensen in de teams met elkaar omgaan. Zullen ze succesvol samenwerken, of juist het team saboteren? De omstandigheden waarmee de teams van expeditie Robinson te maken hebben zijn extreem te noemen, de groepsdynamische processen die er spelen kunnen we echter elke dag om ons heen zien. In dit artikel zal ik bespreken welke groepsprocessen er tot nu toe zijn opgevallen en doe ik een voorspelling over de groepsontwikkelingen voor de komende weken.

Groepsvorming

Dit jaar werden de Robinsons na aankomst eerst in twee teams gezet, waarbij ieder team hun eigen naam en kleur heeft. De Robinsons hebben zelf geen inspraak gehad bij het kiezen van hun team; ze zijn gewoon ingedeeld door de programmamakers. Hoe ontstaat op deze manier dan toch een effectieve groep?
Bij het vormen van een effectieve groep is het belangrijk dat individuen een gemeenschappelijk belang of doel hebben. In de eerste fase van het spel is dit makkelijk te zien; iedereen wil door naar de samensmelting en ze zullen teamopdrachten moeten winnen om verder te komen. Tijdens de opdrachten zal er daarom samengewerkt moeten worden met je team. De individuen zijn hierbij afhankelijk van elkaar en van elkaars inzet. Een andere belangrijke factor in het vormen van een effectieve groep is het delen van een gemeenschappelijke vijand. Dit is in de beginfase ook duidelijk; er moet steeds een strijd geleverd worden tegen de mensen in het andere team.

De gedeelde vijand: De In-group versus de Out-group

Als je je in een groep bevindt, ontstaat direct het besef dat sommige mensen bij jouw groep horen en anderen niet. De mensen die bij jouw groep horen noem je ook wel de ‘in-group’. De mensen die hier niet bij horen noem je de ‘out-group’. In expeditie Robinson wordt door het gebruik van gekleurde bandana’s en door het benoemen van ‘Kamp Noord’ en ‘Kamp Zuid’ direct duidelijk wie er bij de in-group hoort en wie bij de out-group.

Het onderscheid tussen de in-group en out-group wordt door de groepen het sterkst beleefd als er een grote cohesie en samenhorigheid is binnen de groep. Het is interessant om te zien dat bij de aanvang van de expeditie direct het besef ontstaat dat er sprake is van een in- group en een out group. De groepen zijn zich ervan bewust dat ze in concurrentie zijn met elkaar; ze willen hetzelfde doel behalen. Bedreigingen voor een groep versterken de banden en cohesie binnen de groep. In de eerste aflevering zie je ook dat er direct wantrouwen ontstaat als de eilandbewoners erachter komen dat het andere team op hetzelfde eiland bivakkeert. Als er sprake is van grote cohesie en solidariteit in een groep zullen mensen de ‘waargenomen’ verschillen tussen de in-group en de out-group alleen maar vergroten. Ze zullen bijvoorbeeld eerder negatieve eigenschappen aan de andere groep toeschrijven en zelfs neigen tot stereotypering. Hierbij gaan mensen er aan voorbij hoeveel ze eigenlijk gemeen hebben met elkaar.

Dit jaar verblijven beide groepen op hetzelfde eiland. Volgens de ‘Realistic Group conflict theory’ ontstaat conflict tussen groepen doordat er een competitie is om schaarse goederen te bemachtigen. Deze schaarse goederen kunnen bijvoorbeeld voedsel zijn, maar ook territorium, macht, energie en welvaart. Er valt dus te verwachten dat het conflict tussen de groepen alleen maar groter zal worden.

Dit zie je ook gebeuren in de eerste aflevering. De individuen in Kamp Noord en Kamp Zuid hebben meteen hun oordeel klaar over de andere groep; beide kampen besluiten dat het andere kamp niet te vertrouwen is. Ook worden er direct maatregelen bedacht om hun schaarse goederen te beschermen tegen het andere kamp. Zo moet er ten alle tijden iemand op de wacht staan en laten ze het eten niet alleen. De groepen gaan zelfs zo ver dat ze direct de beschikbare schaarse goederen op het eiland willen verzamelen en behouden voor hun eigen groep. Je hoort bij individuen van beide groepen de gedachte: ‘dan heeft de andere groep dit eten tenminste niet’. Je ziet ook een in-group bias ontstaan. Hierbij zien individuen de groep waar ze toe behoren als overdreven positief. Zo hoor je een deelnemer concluderen dat haar groep toch echt sterker is dan de andere groep, terwijl ze ook hier geen bewijs voor heeft. Zo zie je goed dat de individuen die meedoen aan Robinson enerzijds direct loyaal zijn aan de in-group en deze als positief ervaren en anderzijds de out-group negatief neerzetten en behandelen, zonder dat hier nog enige aanleiding toe is.

Fasen van groepsontwikkeling en het ontstaan van normen binnen de groep

Er zijn een aantal fasen van groepsontwikkeling. In de eerste aflevering zitten de groepen nog duidelijk in de oriëntatiefase. In deze fase laten individuen vaak afhankelijk gedrag zien; ze voelen zich nog niet zeker en zijn afhankelijk van een leider om knopen door te hakken. Als de groepsleden net op het eiland zijn aangekomen, zie je ze ook zoekend rondlopen. Sommigen pakken direct taken op, maar anderen lijken nog niet goed te weten wat hun rol is. Pas wanneer iedereen in de groep een duidelijke plaats en taak heeft, kan de oriëntatiefase worden afgesloten.
In deze fase worden ook de normen en regels in de groep bepaalt. Normen geven aan wat voor gedrag door de groep geaccepteerd wordt. Normen zie je terug in interpersoonlijke relaties, maar ook ten aanzien van de groepsactiviteit. In de eerste aflevering zijn de groepsleden nog zoekende. Hoe kun je je het beste gedragen binnen je groep? Welk gedrag is acceptabel en welk gedrag niet?
Je ziet dat de taakgerichte normen nog niet erg duidelijk zijn. Sommigen doen bijvoorbeeld erg hun best om hard aan het werk te zijn. Zo zie je Jayjay bijvoorbeeld constant ideeën aandragen en is hij actief in het aansporen van de anderen. Hij is erg taakgericht bezig en motiveert de anderen zelfs een huisje te verplaatsen van het vlot naar het strand. Sommige groepsgenoten zitten hier echter niet op te wachten, zij willen vooral sociaal zijn en contacten leggen in de groep. De komende afleveringen zullen we erachter komen welke normen in de groepen zullen gaan overheersen. Wat vindt de groep belangrijker: hard werken of verbondjes sluiten?
Ten aanzien van de out-group zie je in het begin wel een duidelijke norm ontstaan. Zo wordt bijvoorbeeld bepaald dat het acceptabel is om een hele bananentros te houden en voedsel voor het andere kamp achter te houden. Je ziet sommige kampgenoten ook spelen met het idee om voedsel te stelen bij het andere kamp. De komende tijd zullen we uitvinden in hoeverre dit door de groep geaccepteerd wordt.

Voorspelling

De komende afleveringen valt te verwachten dat de groepen zich verplaatsen van de oriëntatiefase naar de machtfase en affectiefase. In deze fases zijn de belangrijkste vragen om te beantwoorden wie de macht en invloed in de groep heeft. De groepsleden zullen proberen een zo goed mogelijke positie te bemachtigen in de groep. Lukt dit echter niet, dan gaat deze fase gepaard met gevoelens van hulpeloosheid, teleurstelling en onmacht. De groepsleden die juist wel een machtige plaats krijgen in de groep, zullen proberen deze positie te beschermen. Mensen gebruiken hier allerlei strategieën voor, waaronder manipulatie, het vormen van coalities, het controleren van informatie en het benoemen van ‘favorieten’ binnen de groep. Dit kan natuurlijk voor conflict en woede zorgen binnen de groep. De komende tijd zullen de groepsleden zich ook afvragen wie ze kunnen vertrouwen in de groep en hoe kwetsbaar je je kunt opstellen voor de anderen. In deze fasen kan de groep sterker worden als eenheid, of juist uit elkaar vallen, bijvoorbeeld in allerlei onderlinge verbondjes.
Daarnaast verandert het spel ook de komende afleveringen. Hoe dichter bij de samensmelting de teams komen, hoe minder overzichtelijk het gemeenschappelijke doel is. Niet iedereen kan immers mee naar de samensmelting. Hierdoor valt te verwachten dat er een onderlinge strijd zal ontstaan tussen de groepsgenoten en dan is de vraag hoe effectief de groepen nog kunnen functioneren..
Hoe verwacht jij dat de groepen en individuen zich de komende weken ontwikkelen? Laat het ons weten in een reactie!

“Volg de meest recente ontwikkelingen van Expeditie Robinson 2016 via de Expeditie Robinson site

Bronnen:
Baron, R., Byrne, D. & Branscombe, N. (2007). Mastering Social Psychology. United States of America: Pearson Education, Inc.

Forsyth, D. (2006). Group dynamics, Fifth ediction. United States of America: Wadsworth Cengage Learning.

Remmerswaal, J. (2008). Handboek Groepsdynamica (9e ed.). Soest, Nederland: Uitgeverij H. Nelissen.