In ons artikel over psychologische weetjes mochten jullie kiezen over welk weetje jullie meer wilden weten. De socio-culturele dood bleek het meest tot de verbeelding te spreken. Daarom leg ik in dit artikel uit wat het is en hoe het tot stand komt.

Wat is een sociale dood?

Iedere samenleving heeft ermee te maken: de dood. In verschillende samenlevingen in de wereld wordt er anders omgegaan met de dood. Mensen sterven eigenlijk op twee manieren. Je hebt de biologische dood: Dit is als iemand lichamelijk niet meer leeft. Je hebt daarnaast ook de sociale dood: Dit is het einde van iemands identiteit. De sociale dood vindt vaak plaats ná het overlijden van een persoon. De rituelen na overlijden van iemand, bijvoorbeeld de begrafenis, zijn sociale processen die ervoor zorgen dat de omgeving van de persoon afscheid kan nemen.

De sociale dood vóór het sterven

Er zijn echter ook mensen die al ‘sociaal dood’ zijn, voordat ze werkelijk zijn overleden. Ze leven nog in de fysieke zin, maar niet meer in de sociale zin. Dit beeld wordt zowel door hun familie als door de bredere omgeving bewerkstelligd. Deze sociale dood kan vele oorzaken hebben. Denk bijvoorbeeld aan iemand met dementie; zij raken al voor het overlijden hun identiteit kwijt. Maar ook omstandigheden kunnen voor een sociale dood zorgen.  Dit is vaak een proces. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het opgesloten worden in een gevangenis, of het kwijt raken van je baan; je verliest je sociale status, eigenwaarde en je omgeving gaat anders op je reageren.

Sterven aan een socio-culturele dood

Het meest extreme gevolg van de sociale dood is het werkelijk sterven. Dit wordt in diverse culturen ook wel een ‘voodoo dood’, ‘magische dood’ of socio-culturele dood genoemd. Het gaat hierbij om individuen die buiten de samenleving komen te staan. Ook speelt in sommige culturen het geloof mee dat de individuen behekst zijn, of dat ze gedoemd zijn. Deze individuen geloven hier heel erg in en zijn ervan overtuigd dat ze zullen overlijden. De familieleden en leden van de gemeenschap zijn hier ook van overtuigd. Ze behandelen de getroffene vaak alsof hij al overleden is; de getroffene wordt sociaal-cultureel dood verklaard. Korte tijd nadat deze mensen sociaal-cultureel dood zijn verklaard, overlijden ze ook echt, aan natuurlijke oorzaken. Meestal in een spanne van 24 tot 48 uur.

Er zijn bij socio-culturele doden meerdere overeenkomsten te vinden.
1: Het gaat om gebeurtenissen die door het slachtoffer onmogelijk genegeerd kunnen worden
2: Het individu ervaart hoge levels van opwinding en stress
3: Het slachtoffer heeft niet meer het gevoel dat hij/zij controle heeft over de situatie

Oorzaken: Psychologische factoren

Er zijn verschillende verklaringen voor de socio-culturele dood te vinden. Allereerst moeten we kijken naar de psychologische factoren die een rol spelen. Mensen die sociaal dood zijn verklaard ervaren natuurlijk veel stress, emotionele opwinding en onzekerheid. In het geval van een sociale dood kan ook het nocebo-effect optreden. Het nocebo-effect is het negatieve effect van gedachtes en verwachtingen op je gezondheid. De negatieve gedachtes en verwachtingen die horen bij een sociale dood, beïnvloeden de gezondheid van het individu dus op een negatieve manier. Daarnaast speelt de omgeving een belangrijke rol. Bij een sociale dood heeft ook de omgeving van het individu negatieve verwachtingen en gedachtes die gaan over het individu. De omgeving trekt zich vaak terug en de sociale support voor het individu neemt af.  Mensen die weinig sociale support ervaren, kunnen minder goed omgaan met stress en zijn gevoeliger voor de negatieve gevolgen van stress. De sociale dood kan dus via deze psychologische factoren iemands mentale en fysieke gezondheid ontzettend schaden.

Oorzaken: Lichamelijke factoren

Andere hypothesen stellen echter ook dat er misschien sprake is van onderliggende lichamelijke oorzaken. Een zo’n hypothese stelt dat er sprake is van een overactief sympathisch én parasympathisch zenuwstelsel. Het ‘fight of flight’ systeem wordt geactiveerd, maar het slachtoffer kan niet vluchten en ook niet vechten. Het zenuwstelsel is in dit geval al ontzettend alert en gevoelig voor suggesties. In het geval van een socio-culturele dood is er natuurlijk sprake van een erg sterke suggestie; de suggestie dat men zal sterven. Deze suggestie beïnvloedt weer het zenuwstelsel met negatieve lichamelijke gevolgen.

Waarschijnlijk spelen zowel de psychologische factoren, als de lichamelijke factoren een rol in de socio-culturele dood. Ondanks deze uitleg blijft het een mysterieus fenomeen waar nog veel over te leren valt. 

Bron:
1. Helman, C. (2007). Culture, Health and Illness (Fifth edition). London, United Kingdom: Hodder Education.