Er is de afgelopen tijd veel over gesproken in de media: Nep-nieuws. Dit is nieuws dat ongelooflijk snel op populaire social media sites verspreid wordt, maar wat niet waar is. Mensen vroegen zich af of nep-nieuws niet gestopt kan worden. Het is wonderlijk dat nep-nieuws zo snel verspreid wordt; waarom geloven mensen zo snel iets, zelfs als er geen bewijs voor is? Ook kwam er door dit nep-nieuws een andere discussie op gang. Mensen zouden teveel in hun eigen ‘nieuws-bubbel’ zitten. Klopt dit en welke psychologische factoren spelen hierbij een rol?

Social media en confirmation bias

Het bovenstaande wereldbeeld kan onder andere verklaard worden vanuit de confirmation bias. De confirmation bias stelt dat mensen meer aandacht geven aan informatie die klopt met hun denkbeeld. Ook hechten zij meer waarde aan deze informatie. Deze bias is niet nieuw en is niet ontstaan door de social media. Het gebruik van social media kan echter wel een rol spelen in het creëren van een sterkere confirmation bias. Mensen kunnen tegenwoordig 100% hun eigen nieuws selecteren. Je ‘liket’ de pagina’s die het met jou eens zijn en negeert de pagina’s met tegenstrijdige standpunten. Zo verzeker je jezelf ervan dat je alleen met informatie geconfronteerd wordt die klopt met jouw wereldbeeld.

Nep-nieuws

Bij het accepteren en verspreiden van nep-nieuws speelt de confirmation bias waarschijnlijk ook een rol. Je ervaart een positief gevoel als je een stukje informatie tegenkomt wat klopt bij jouw wereldbeeld, en je wilt dit vervolgens graag delen. Daarnaast speelt cognitieve dissonantie mogelijk een rol. Bij cognitieve dissonantie ontstaat er spanning of een naar gevoel, doordat je twee cognities hebt die niet met elkaar verenigbaar zijn. Dit kan ook opspelen als je gedrag vertoont wat eigenlijk niet strookt met jouw overtuigen of meningen. Een voorbeeld: je vindt het delen van nep-nieuws een slechte zaak. Toch merk je dat je steeds op de ‘deelknop’ drukt. De tegenstrijdigheid tussen jouw gedrag en gedachte kun je vervolgens proberen goed te praten. Je denkt bijvoorbeeld ‘maar er is vast iets van waar..’. Of je verandert je cognitie en komt tot de conclusie dat álle nieuwsberichten gedeeld moeten worden, ongeacht of ze zijn gecontroleerd.

Een nieuw fenomeen?

Zoals ik al aangaf is de confirmation bias geen nieuw fenomeen. Als je een aantal jaren terugkijkt in de Nederlandse geschiedenis zul je zien dat mensen al langer nieuwsbronnen opzoeken die kloppen met ‘hun waarheid’. In Nederland bestond er tijdens de verzuiling bijvoorbeeld voor iedere zuil een eigen krant en eigen omroep. Via deze kranten en omroepen werd nieuws verspreid voor de specifieke doelgroep. Je ziet het tegenwoordig ook nog in de typisch rechtse kranten (bijvoorbeeld de Telegraaf) en typisch linkse kranten (bijvoorbeeld de Volkskrant).
Ook gaan mensen vooral om met anderen die dezelfde mening delen. Dit is te verklaren doordat mensen anderen die op hen lijken, aardiger vinden. Ook dit is niet nieuw. Vroeger was het erg belangrijk dat je met mensen omging die bij jouw geloof of achtergrond pasten. Tegenwoordig is dit vrijblijvender, maar zie je nog steeds dat mensen met dezelfde meningen en overtuigingen naar elkaar toe trekken. Zo bevestig je ook weer aan elkaar dat jullie mening waardevol is.

Erger dan ooit?

Ondanks dat het selecteren van eigen nieuwsbronnen dus al langer bestaat, is er nu veel aandacht voor. Is onze confirmation bias dan erger dan ooit? Dat is lastig te onderzoeken. Wel heb je door het gebruik van je smartphone nu altijd ‘jouw waarheid’ binnen de hand. Ook wordt het door groepen op social media nu nóg makkelijker gemaakt om mensen te vinden die het met jou eens zijn en om andersgezinden uit de weg te gaan. Er zijn nu echter ook initiatieven die hier iets aan willen veranderen. Zo is er een politieke anti-tinder opgestaan. Op deze app word je juist gekoppeld aan mensen die het niét met je eens zijn. Op die manier moet je wel uit je nieuws-bubbel stappen. Daar krijg je veel interessantere discussies van, lijkt mij!