In de thema serie van onze kern-auteur crime kijken we elke twee weken naar een crime-gerelateerd vraagstuk. Ashley neemt ons deze week mee in de vraag “Zijn getuigenissen van kinderen betrouwbaar?”

“Je hebt dingen weggelaten en je hebt dingen gezegd die niet helemaal kloppen.” Zo begint het tweede verhoor van Brendan Dassey. In de Netflix serie “Making a Murderer” is het verhoor te zien van deze 16-jarige wiens oom, Steven Avery, verdacht is van de moord op Teresa Halbach. Tijdens het verhoor van Brendan Dassey wordt er een dusdanige druk op hem uitgeoefend dat hij bekent dat hij een medeplichtige is aan moord. Later trekt hij zijn bekentenis in… Brendan heeft helaas een bekentenis gegeven aan de rechercheurs waar hij zelf niet in geloofde, maar die zijn leven, en die van zijn oom, zal tekenen.

Getuigenissen van kinderen, ook jonge kinderen, zijn moeilijk te in te schatten op betrouwbaarheid. Soms worden ze te snel geloofd, maar soms worden ze helemaal van tafel geveegd. Wat wordt er allemaal gezegd over getuigenissen van kinderen en zijn de getuigenissen van kinderen betrouwbaar?

Brendan Dassey

“Kinderen hebben te veel fantasie…”

“Kinderen liegen. Ze verzinnen maar wat. Alles wat ze zeggen moet je met een korrel zout nemen.” Dit is de realiteit waar kinderen mee te maken krijgen tijdens een rechtszaak. En hierdoor kunnen ze hun stem verliezen. Gelukkig zijn er genoeg onderzoekers die zich bezig houden met dit onderwerp, waardoor deze kinderen gesteund worden. Er wordt bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar het geheugen van een kind en naar hoe men kinderen moet verhoren. Beiden spelen namelijk een rol in hoe de verklaring van een kind eruit komt te zien.

Hoe goed kunnen kinderen herinneren?

De hersenen van kinderen zijn nog niet klaar met hun ontwikkeling. Vooral jonge kinderen hebben moeite met het terughalen van herinneringen en met het op volgorde plaatsen van herinneringen. Als ze een gebeurtenis proberen te herinneren, dan valt er vaak een gat tussen 2 tijdstippen. De hersenen proberen dat te corrigeren door dat gat op te vullen en dan kan er vals geheugen ontstaan.

In een simpel testje kan je jouw geheugen testen. Pak alvast een stuk papier bij de hand voor later– we gaan het gelijk uitproberen! Ik ga je vragen om een lijst woorden te onthouden. Wees eerlijk en scrol niet te snel naar het einde van deze blog voor de oplossing. Nadat je deze blog gelezen hebt (exclusief oplossing) wil ik dat je op het stuk papier de woorden schrijft die je nog onthouden hebt. Klaar? Hier is de lijst – lees het één keer!:
Bed – Rust – Wakker – Moe – Droom – Dekbed – Dutten – Sluimeren – Snurken – Tukje – Gaap – Kussen – Nacht – Suf
Heb je het onthouden? Oké, nu niet meer naar de lijst kijken. De test van je geheugen begint nu!

Ik herinner me nog dat aliens me ontvoerd hadden!

Een onderzoek van Henry Otgaar* toont aan hoe gemakkelijk het is om vals geheugen op te wekken, zelfs bij bizarre en zeer onwaarschijnlijke gebeurtenissen. De onderzoekers vertelden kinderen van 7-8 jaar en 11-12 jaar: “Je moeder heeft ons verteld dat je op 4-jarige leeftijd ontvoerd was door een UFO. Dit was gebeurd toen je alleen buiten was. Je moeder was binnen en zag door het raam dat een UFO jou meenam.“

Om het verhaal van de onderzoekers nog geloofwaardiger te maken, lieten ze de kinderen een nep krantenartikel zien. Hier was de datum kloppend gemaakt met de leeftijd van de kinderen, hun woonplaats was toegevoegd en er was ook een foto te zien van een UFO. Meer dan 70% van de kinderen herinnerde zich ontvoerd te zijn door de UFO en vertelden zelfs meer details over de gebeurtenis. Zo vertelde een kind: “Ik zag camera’s en flitsen en allemaal mensen in de UFO.” Dit onderzoek toont aan hoe de aanwezigheid van informatie invloed kan hebben op het geheugen van kinderen.

*Klik hier om meer over dit onderzoek te lezen.

Hoe groot is de invloed van het verhoor op de verklaring?

Behoorlijk! Elizabeth Loftus is een geheugendeskundige en weet als een van de besten welke invloed suggestieve vragen hebben. Suggestieve vragen zijn leidende vragen waardoor je bijna zeker bent dat je het antwoord krijgt wat je zoekt. Loftus laat zien dat dit ook bij volwassenen gebeurt, zelfs wanneer je maar één woordje aanpast. In haar onderzoek liet ze deelnemers een aantal foto’s achter elkaar zien. Op 1 foto stond een auto stil voor een stopbord. Wanneer de deelnemers gevraagd werd of ze het stopbord hadden gezien, werd er vaker ‘ja’ geantwoord dan wanneer men gevraagd werd of ze een stopbord hadden gezien.

De gevolgen van suggestieve vragen tijdens een verhoor hebben een impact op vele levens. Zo kan iemand onterecht beschuldigd worden! De Deense film Jagten is een dramafilm die dit mooi illustreert. Lucas, een leraar van een kleuterklas, wordt vals beschuldigd van seksueel misbruik. Het begon met een vreemde opmerking van het meisje Klara waardoor de directrice begon te denken dat Lucas zichzelf naakt heeft laten zien aan Klara. De directrice stelt een aantal suggestieve vragen aan Klara waardoor het verhaal groter wordt en er sprake zou zijn van seksueel misbruik. Het leven van Lucas is voorgoed veranderd, zelfs nadat hij vrijgesproken is.

Genoteerd. Geen suggestieve vragen. Waar kunnen we nog op letten?

• Voordat je een kind verhoort wil je eerst de volwassenen verhoort hebben, want zo heb je meer informatie vooraf. Vervolgens ga je het kind verhoren waarbij je rekening houdt dat het kind terughoudend kan reageren vanwege het gevoelige onderwerp. Normaal gesproken wil je een kind maar 1 keer verhoren, want ga er maar vanuit dat de situatie al genoeg stress opwekt voor een kind.
• Als er sprake is van een zedendelict dan wil je een intake doen en na het onderzoek nogmaals een verhoor. Het verhaal wil nog wel eens veranderen na onderzoek of er blijkt bijvoorbeeld helemaal geen sprake te zijn van een zedendelict.
• Zorg er ook voor dat je het verhoor audiovisueel opneemt en schrijf letterlijk op wat het kind zegt. De opname kan helpen om achteraf de verklaring van het kind uit te schrijven. Bij onduidelijkheden kan je de opname raadplegen, waardoor je een kind niet nog eens hoeft te verhoren. En ook niet onbelangrijk, zoals we hebben gezien bij Brendan, je wilt achteraf ook de kwaliteit van het verhoor beoordelen.
• Als laatste nog een aantal tips wanneer je set-up in orde is. Stort je niet gelijk in het verhoor. Laat een kind nog een beetje pootjebaden zoals bij een zwembad. Geef een korte rondleiding door de verhoorkamer en leg uit wat er allemaal staat en met welk doel je een verhoor gaat doen. Doe dit laatste echter voorzichtig! Stel geen suggestieve vragen. Zeg bijvoorbeeld niet: “We willen weten wat die viezerik Lucas jou heeft laten doen.” En; breek het ijs!
• Het kind moet zich veilig voelen. Vertel hem bijvoorbeeld dat er een aantal vragen voorbij komen die dom kunnen zijn of vragen die hij misschien niet begrijpt. Maar dat mag eerlijk gezegd worden. Het kind mag de verhoorder ook wijzen op fouten. Verder wil je je taalgebruik afstemmen op dat van het kind. Stel eenvoudige open vragen zoals “Wat zag je?”.
• Wees neutraal en wees duidelijk tegenover het kind dat je neutraal bent. Je weet niets over wat er is gebeurd, omdat je er niet bij bent geweest. Geen enkel antwoord is goed of fout. Kinderen hebben de neiging om naar goedkeuring te zoeken en – daar is die weer – als je suggestieve vragen stelt, dan gaan ze voor jou op zoek naar een beter antwoord.

Zijn getuigenissen van kinderen betrouwbaar?

Een definitieve ‘ja’ kan ik je helaas niet geven. Wat we wel weten is dat het geheugen van kinderen niet per se slechter is dan die van volwassenen. Kinderen zijn wel meer beïnvloedbaar door suggestieve vragen en door de informatie die hen gegeven wordt. Maar als een verhoor met kinderen op een juiste manier uitgevoerd wordt dan is een getuigenis van een kind al een heel stuk betrouwbaarder. Een rechtspsycholoog kan onderzoeken of een verhoor juist is gedaan en hiermee wordt een kind geholpen!

Hoe zit het met jouw geheugen?

Weet je nog dat je een lijst met woorden moest onthouden?
Schrijf op je stuk papier de woorden op die je nog hebt kunnen onthouden.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Ga de woorden eens na… Staat daar het woord ‘slapen’ tussen? Zo ja, dan ben jij ook een slachtoffer van vals geheugen! – Probeer bij je volgende feestje deze partytrick eens uit, dat wordt leuk!