Stel, je buurman sterft. Vermoord. De politie zet een grootschalig onderzoek op en houdt jou aan als verdachte. Jij bent onschuldig en hebt niks met de moord te maken. Toch zien de agenten dat jij een motief hebt. Enige tijd geleden had jij ruzie met de -inmiddels vermoorde- buurman. Verschillende buren merkten dit op en sluisden dit door aan de politie.

En daar zit je dan. Twee agenten voor je neus die allerlei vragen stellen. Hoe vervelend de situatie ook is, waarom zou je een bekentenis afleggen? Jij hebt je buurman niet vermoord. Bovendien heb je geen strafblad en doe je nooit een vlieg kwaad. Toch gebeurt het: onschuldige verdachten die een bekentenis afleggen voor een misdaad die ze niet hebben gepleegd.   

Sterker nog, het gebeurt vaker dan je denkt. Vooral in de VS. Daar heeft het Innocence Project sinds haar oprichting in 2002 al zo’n 353 onschuldige gevangenen bevrijd doordat DNA-onderzoek een andere dader aanwees. Het Innocence Project vermoedt dat minstens 25 procent van de vrijgekomen gevangenen een valse bekentenis aflegde.

Een voorbeeld is die van Brendan Dassey. Hoewel nog niks zeker is, wekt de documentaire Making a Murderer de suggestie dat Dassey onder dwang een valse bekentenis aflegde. Tijdens het verhoor is hij pas 16 jaar oud en wordt duidelijk dat hij intellectuele beperkingen heeft. Dassey is veroordeeld tot levenslang voor de verkrachting en moord op Teresa Halbach. Ondanks de vele discussies in de rechtbank zit hij nog steeds vast.

Verschillende omstandigheden dragen bij aan het afleggen van een valse bekentenis. De eerste is dat je niet kunt zien of een verdachte liegt of de waarheid spreekt. Zowel leken als professionals slagen hier niet in. Toch zijn agenten er vaak van overtuigd dat een verdachte schuldig of onschuldig is.

Vervolgens zijn er drie factoren die van invloed kunnen zijn op een valse bekentenis van een verdachte: de gebruikte verhoormethode, de kwetsbaarheid van de verdachte en de mindset van de verdachte.

Verhoor

Een agent kan een verdachte tijdens het verhoor dwingen om een bekentenis af te leggen door bijvoorbeeld te dreigen met een straf of juist een beloning te beloven. Ook kan de verdachte het verhoor als zo stressvol ervaren dat hij of zij hieraan ‘ontsnapt’ door een bekentenis af te leggen.

Een andere verhoortechniek is om de verdachte te laten geloven dat er genoeg bewijs is om hem of haar te veroordelen. Nog een stapje verder: vals bewijs aandragen door bijvoorbeeld te noemen dat er DNA-materiaal van de verdachte is gevonden. Mogelijk raakt de verdachte er dan van overtuigd dat hij wel schuldig is. Wetenschappelijke studies laten zien dat dit mogelijk is. Studenten maakten een computertestje over reactietijden waarbij zij één bepaalde toets niet aan mochten raken, want dan zou de computer crashen. Na een tijdje lieten de wetenschappers de computer crashen zonder dat de studenten die knop aanraakten. In eerste instantie ontkende iedereen, totdat ze te horen kregen dat iemand had gezien dat ze de verboden knop indrukte, 94 procent bekende!

Een laatste verhoortechniek die de kans op een valse bekentenis vergoot, is minimization: de misdaad vergoelijken door bijvoorbeeld empathie te tonen of de daden moreel te rechtvaardigen.  

Kwetsbaarheid

Niet alleen verhoormethoden kunnen bijdragen aan een valse bekentenis. Ook de kwetsbaarheid van de verdachte speelt een rol. Met een meegaande persoonlijkheid ben je eerder geneigd de verhoorder te pleasen. Ook psychische stoornissen zoals  depressie, angststoornissen of het hebben van waanvoorstellingen, kunnen hun bijdrage leveren. Daarnaast behoren jonge mensen en geestelijk gehandicapten tot de kwetsbare groep.

Mindset

Een laatste reden voor het afleggen van een valse bekentenis betreft de mindset van de verdachte. Als onschuldige denk je dat iedereen wel doorheeft dat jij niet de dader bent. Daarom ben je heel open en werk je mee aan het onderzoek zonder je te beroepen op het recht om te zwijgen. Als je je niet realiseert daadwerkelijk verdacht te worden, zeg je misschien per ongeluk iets verkeerds wat de agenten op het verkeerde spoor kan brengen.

Als de valse bekentenis eenmaal is afgelegd, is het lastig om onder een straf uit te komen. Hoewel er genoeg redenen te bedenken zijn, achten agenten het onwaarschijnlijk dat een verdachte een misdaad bekent waaraan hij of zij niet schuldig is. Een bekentenis wordt niet altijd kritisch onder de loep genomen en heeft zware gevolgen voor de verdachte. Is het bijvoorbeeld lastig om ander bewijsmateriaal te vinden? Dan is een bekentenis genoeg om iemand te veroordelen. Daarnaast worden de meest afschuwelijke misdaden, zoals moord en doodslag, vaker opgelost door een bekentenis dan door enig ander bewijs.

Er zijn dus genoeg redenen te bedenken om de moord op je buurman toe te geven, ook al ben je onschuldig. Het is lastig en niet altijd mogelijk om je eigen kwetsbaarheden te veranderen. Daarom is het vooral de taak van de rechtbank om agenten anders op te leiden, verhoormethoden aan te passen en een bekentenis na afloop kritisch te bekijken. Alleen zo dringen we het aantal onschuldige gevangenen terug.

Referentie

Kassin, S. M. (2008). False confessions: Causes, consequences, and implications for reform. Current Directions in Psychological Science, 17(4), 249-253.