Misschien herken je het wel, uren staren naar een wiskundige som en er maar niet uit komen. Of omgeven zijn door een stel lachende vrienden, maar de grap compleet niet begrijpen. Tot plots het kwartje valt. ‘Hahaha, oooh, aha! Nú snap ik hem!’ Dat noemen we ook wel het aha- moment, of eureka-effect: een plotseling inzicht dat gepaard gaat met positieve gevoelens. Waar komt zo’n eureka-momentje plots vandaan?

Hoewel aha-momenten niet zeldzaam zijn, en ook al sinds 1979 wetenschappelijk worden onderzocht, weten we nog niet precies welke processen ten grondslag liggen aan dit plotselinge inzicht. Wel weten we dat je een beter geheugen hebt voor inzichten verkregen via aha-momenten dan voor ideeën die je via andere wegen hebt opgedaan.

Vloeiende gedachten

Er zijn twee belangrijke theorieën over het ontstaan van eurekamomenten. Twee onderzoekers uit Duitsland en Noorwergen, Topolinski en Reber, stellen dat wanneer je plots een bepaald inzicht verkrijgt, de informatie over het probleem vloeiender verwekt wordt door het brein, dan vóór het aha-moment. Verder vermoeden zij dat het gemak waarmee je hersenen het probleem onverwachts verwerken, zorgt voor een goed gevoel; een zeker gevoel over de oplossing en het abrupte opdoemen van het idee.

Impasse

Andere wetenschappers uit Duitsland en Chicago, Knoblich, Ohlsson en Raney, houden er andere gedachten op na. Een aha-momentje is het gevolg van een veranderde representatie van het probleem, luidt de theorie. Als je lang genoeg naar een probleem kijkt, en je komt er maar niet uit, dan volgt een zogenoemde impasse. Een gevoel dat zegt dat je alle mogelijk antwoorden al bent afgegaan en geen enkele aanwijzing meer hebt om verder te kunnen. Indien je je na een impasse blijft concentreren, ontstaat zo’n aha-moment.

Doe-het-zelf

Mocht je zelf zo’n aha-moment willen ervaren, teken dan een vierkant op papier bestaande uit drie rijen van drie stippen en probeer – zonder je pen van het papier te halen! – alle negen stippen te verbinden middels vier rechte lijnen. Dit ‘nine dot problem’ wordt vaak gebruikt in wetenschappelijk onderzoek naar het aha-moment of bijvoorbeeld om thinking outside the box, uit te lokken. Wie weet komt het inzicht niet geleidelijk maar zie je het pardoes voor je. Succes!

Bronnen:
– Topolinski, S., & Reber, R. (2010). Gaining insight into the “Aha” experience. Current Directions in Psychological Science, 19(6), 402-405.
– Knoblich, G., Ohlsson, S., & Raney, G. E. (2001). An eye movement study of insight problem solving. Memory & cognition, 29(7), 1000-1009.