Ik ben net lekker in slaap aan het dommelen als ik word overvallen door een herinnering. Ik herinner me iets gênants dat ik jaren geleden heb gedaan. Er gaat een golf van schaamte door me heen. Plots ben ik klaarwakker. Snel probeer ik de herinnering van me af te schudden.
Onvrijwillig
De kans bestaat dat bovenstaand scenario je bekend voorkomt. Uit onderzoek komt namelijk naar voren dat veel mensen weleens spontaan opkomende herinneringen aan beschamende gebeurtenissen uit hun leven hebben. Dergelijke herinneringen zijn een vorm van onvrijwillige herinneringen. Met ‘onvrijwillig’ wordt in deze context bedoeld dat je geen bewuste inspanning verricht om de herinnering op te halen. Een onvrijwillige herinnering wordt vermoedelijk geactiveerd door iets dat je onlangs hebt gezien, gehoord, gevoeld, gedacht, geproefd of geroken.
Levendig
Vaak gaat een onvrijwillige herinnering gepaard met emoties. Wanneer je moet denken aan die ene keer dat je per ongeluk een harde wind liet in de bibliotheek, schaam je je weer bijna net zo erg als tijdens de gebeurtenis zelf. Dit komt doordat emoties een belangrijke rol spelen in de opslag van herinneringen.
Daardoor verliezen herinneringen aan neutrale gebeurtenissen na verloop van tijd hun detail, terwijl herinneringen met een emotionele lading hun levendigheid behouden.
Waarschuwing
Waarom worden we af en toe eigenlijk overvallen door zulke tenenkrommende herinneringen? Dat is een vraag waar wetenschappers zich over buigen. Een bekende theorie is dat deze herinneringen als waarschuwing dienen. Door je zo nu en dan te herinneren aan je sociale blunders, tracht je geheugen je te behoeden voor soortgelijke situaties.
Deze theorie biedt wellicht ook een verklaring voor de momenten waarop de herinneringen optreden. Doorgaans treden onvrijwillige herinneringen namelijk op wanneer je bezig bent met een over het algemeen weinig concentratie vereisende activiteit, zoals liggen of tandenpoetsen. Het is alsof je brein zegt: ‘Nu je toch niet zoveel nuttigs doet, analyseer je eerdere gedrag maar eens…’
Wanneer was de laatste keer dat jij werd overvallen door een onvrijwillige of ongemakkelijke herinnering?
Bronnen
Rubin, D. C., & Berntsen, D. (2009). The Frequency of Voluntary and Involuntary Autobiographical Memories across the Lifespan. Memory & Cognition, 37, 679-688. doi:
10.3758/37.5.679.
Schlagman, S., & Kvavilashvili, L. (2008). Involuntary autobiographical memories in and outside the laboratory: how different are they from voluntary autobiographical memories?.Memory & Cognition, 36, 920-932. doi: 10.3758/MC.36.5.920.
Abdulrab, K., & Heun, R. (2008). Subjective memory impairment.
