Hoe herken je een negatief zelfbeeld?

Om een negatief zelfbeeld te herkennen, is het allereerst goed om te weten wat het zelfbeeld precies is. Eigenlijk spreekt het voor zich, namelijk hoe iemand over zichzelf denkt. Het beeld heeft twee kanten. Enerzijds de specifieke kenmerken, kwaliteiten en eigenschappen die je aan jezelf toeschrijft. Anderzijds de manier waarop je jezelf ziet als persoon, als mens. Mensen met een positief zelfbeeld staan over het algemeen stevig in hun schoenen en kunnen zichzelf op een evenwichtige manier beoordelen.

Onbewust negatief

De term ‘zelfbeeld’ klinkt alsof je dit beeld heel bewust voor ogen hebt, maar de mening die je over jezelf hebt is vaak juist (deels) onbewust. Je kunt een negatief zelfbeeld hebben zonder dat je dit weet. Mensen met een laag zelfbeeld kijken vaak naar zichzelf door een negatief filter. Ze leggen de focus op wat zij denken dat mis is met hen en op wat ze allemaal verkeerd denken te doen. Deze zaken worden uitvergroot en er wordt erg zwaar aan getild. Zo kan het zijn dat een gebeurtenis die
door iemand met een positief zelfbeeld als neutraal of prettig zou worden ervaren, voor iemand met een negatief zelfbeeld onprettig en misschien zelfs wel bedreigend aanvoelt. Zelfs bij positieve ervaringen ligt het gevaar op de loer dat zij die gebeurtenis alsnog een negatieve draai geven of op zijn minst afzwakken. Je kunt hier uit opmaken dat een negatief zelfbeeld een grote invloed kan hebben op je leven en welzijn.

Vicieuze cirkel

Helaas wordt het negatieve zelfbeeld vaak steeds sterker omdat je zo selectief kijkt: je ziet immers alleen maar bewijzen vóór je tekortkomingen. En zo niet, dan maak je ze alsnog zelf. Een negatief zelfbeeld is erg hardnekkig, omdat je jezelf op allerlei manieren kunt ondermijnen. Als je iets verkeerd doet, dan voel je je erg slecht over jezelf. Als je iets goed doet, dan zwak je dat af. In ernstige gevallen kan dit ertoe leiden dat je bepaalde situaties gaat vermijden.

Checklist

Goed, we weten nu hoe het zelfbeeld ongeveer in elkaar steekt, maar hoe weet je nou of je een negatief zelfbeeld hebt? Hieronder staat een lijst met gedrag en gedachtes die kunnen wijzen op een laag zelfbeeld.
Let op: deze lijst is bedoeld ter indicatie en is geen officiële diagnosemethode. Veel mensen zullen de punten wel in enige mate herkennen, maar het gaat erom of je bepaalde gedachtes consequent hebt en of je er veel last van hebt. Het negatieve zelfbeeld kan zich enkel uiten op specifieke gebieden, zoals werk of relaties, maar ook meer algemeen aanwezig zijn.

• Je hebt moeite met feedback en trekt kritiek in hoge mate aan. Deze komt hard aan en je denkt dat alles waar is. Je blijft er lang over malen.
• Niet alleen kritiek vind je lastig, ook complimenten geven je een ongemakkelijk gevoel. Je gelooft ze vaak niet. Je relativeert positieve feedback, denkt dat de ander onoprecht is of iets van je wil.
• Als je een succes behaalt, dan haal je dat naar beneden. Je verzint er allerlei mitsen en maren bij zoals: ‘Dat is toch normaal, dat zou iedereen doen’. Of: ‘Ok, het is goed gelukt, maar ik
  heb wel hulp gehad en was nog maar net op tijd klaar’. Zo worden succesjes tenietgedaan. Je
  bent dan ook niet vaak trots op jezelf.
• Dingen die (in jouw ogen) fout gaan meet je juist breeduit. Je bent erg kritisch op jezelf en je
  prestaties. ‘Hoe kon je zo stom zijn?’ ‘Wat zullen je collega’s wel denken?’ ‘Zie je wel, je kunt
  het niet.’
• Je bent bang om ‘door de mand te vallen’, oftewel, dat mensen ontdekken dat je toch niet zo
  goed of leuk bent als je lijkt.
• Je vraagt je af of je wel goed genoeg bent, misschien zelfs of je wel een goed of leuk mens
  bent.
• Je houdt erg veel rekening met de behoeftes van anderen, ook als dat ten koste gaat van je
  eigen behoeftes.
• Je bent onzeker in relaties en bent bang om verlaten te worden.
• Je blijft hangen in relaties die niet goed voor je zijn, bijvoorbeeld waarin de ander te weinig
  rekening met jou houdt.

En nu?

Als je jezelf sterk herkent in (sommige van) de bovenstaande punten, dan bestaat de mogelijkheid dat je last hebt van een negatief zelfbeeld. Dat kan best even schrikken zijn, zeker als je je hier niet van bewust was. Gelukkig kan een negatief zelfbeeld flink worden verbeterd of zelfs grotendeels worden verholpen met technieken uit de cognitieve gedragstherapie, eventueel ondersteund met bijvoorbeeld meditatie en mindfulness. Meer over de oorzaken van een negatief zelfbeeld en het werken aan een positief zelfbeeld lees je in een volgend blog.

Bron:
De Neef, M. (2010). Negatief Zelfbeeld. Amsterdam: Uitgeverij Boom