In mijn vorige blog schreef ik over het Queen Bee fenomeen. Dit dit verschijnsel is een gevolg van genderongelijkheid op de werkvloer. Het is een reactie van vrouwen op dreiging op hun sociale identiteit (namelijk hun vrouw-zijn). Onderzoek heeft aangetoond dat dit een respons is die niet alleen onder vrouwen voorkomt, maar ook onder andere minderheidsgroepen die te maken hebben met ongelijkheid. Queen Bee gedrag heeft drie kenmerken: vrouwen distantiëren zich van andere vrouwen, ze legitimeren de huidige gender hiërarchie en ze presenteren zichzelf mannelijker. In dit artikel bespreek ik de gevolgen van dit fenomeen.

Over het algemeen zorgt queen bee gedrag ervoor dat de huidige gender hiërarchie gelegitimeerd wordt. Dit gebeurt op verschillende manieren. Op de korte termijn kan Queen Bee gedrag ervoor zorgen dat vrouwen wel een topfunctie weten te bemachtigen. Zeker in organisaties waar vooral mannen de dienst uitmaken, maken vrouwen die dit gedrag vertonen meer kans om een hooggeplaatste functie te krijgen. Dit heeft twee redenen. Ten eerste kan een organisatie op deze manier laten zien dat er wel degelijk vrouwen worden aangesteld in hoge functies, waardoor sociale druk rondom genderongelijkheid afneemt. Ten tweede neemt hiermee de dreiging voor de mannen in de organisatie af, omdat door Queen Bees de huidige gender hiërarchie wél gelegitimeerd wordt.

Lange termijn…

Op de langere termijn worden de werkomstandigheden voor deze vrouwen er echter niet beter op. Vrouwen ervaren namelijk vaak weerstand wanneer ze een leiderschapsrol vervullen, en al helemaal als ze hierbij gedrag vertonen dat men niet vindt passen bij haar gender. Daarnaast ontvangen Queen Bees geen support van hun vrouwelijke ondergeschikten, omdat ze zich dusdanig hebben gedistantieerd van hun sociale groep (vrouwen) dat ze hier niet meer emotioneel aan verbonden zijn.

Op de lange termijn verkleint dit de kansen voor andere vrouwen om een topfunctie te krijgen. Onderdeel van Queen Bee gedrag is namelijk dat vrouwen zich afzetten tegen andere vrouwen in lagere functies. Deze junior vrouwen worden door Queen Bees gestereotypeerd en afgeschilderd als té vrouwelijk. Queen Bees stellen ook dat zij zelf meer hebben opgeofferd voor hun carrière. Als deze Queen Bees een hoge positie bekleden, krijgen de vrouwen die onder hen werken dus minder kans op een hoge functie.

In stand houden van stereotypes en vooroordelen

Daarnaast houdt Queen Bee gedrag stereotypes en vooroordelen over vrouwen in stand. Wanneer vrouwen vooroordelen en stereotypen over vrouwen uitspreken, zullen zij sneller geloofd worden  en worden ze minder snel afgeschilderd als seksistisch (ze behoren immers tot de groep waarover de vooroordelen bestaan). Deze stereotyperende uitspraken zullen dan ook minder weerstand krijgen.

Ook zijn er op deze manier geen rolmodellen voor jongere vrouwen. Zij kunnen zich namelijk niet identificeren met een hooggeplaatste vrouw die zichzelf distantieert van andere vrouwen. Deze rolmodellen zijn echter wel nodig. Jonge vrouwen hebben vaak niet hetzelfde grote netwerk als mannen, omdat zij in de minderheid zijn.

Niet bij enkel – en alle! – vrouwen

De term die voor dit gedrag gebruikt wordt is eigenlijk een beetje misleidend, want deze wekt de indruk dat we het hier hebben over typisch vrouwengedrag. Het is belangrijk om te onthouden dat, ondanks de term ‘Queen Bee’, dit een verschijnsel is dat niet alleen bij vrouwen voorkomt (en natuurlijk ook niet bij álle vrouwen!). Zo blijkt onderzoek dat ook etnische minderheden een dergelijke respons hebben wanneer ze worden geconfronteerd met negatieve stereotypen over hun sociale groep.

Tot slot zet het blootleggen van dit proces ons (hopelijk) aan het denken. Als Queen Bee gedrag het gevolg is van discriminatie op basis van gender, is er dus meer nodig dan simpelweg vrouwen in een toppositie zetten. Als zij deze functie namelijk krijgen na lange tijd negatief beoordeeld te zijn vanwege hun gender, heeft het bemachtigen van een topfunctie dus niet automatische positieve gevolgen.

Literatuur
Derks, B., Van Laar, C., & Ellemers, N. (2016).
The queen bee phenomenon: Why women leaders distance themselves from junior women.
The Leadership Quarterly, 27(3), 456-469.

Derks, B., Laar, C., Ellemers, N., & Raghoe, G. (2015).
Extending the queen bee effect: How Hindustani workers cope with disadvantage by distancing the self from the group.
Journal of Social Issues, 71(3), 476-496

Ellemers, N., Rink, F., Derks, B., & Ryan, M. K. (2012).
Women in high places: When and why promoting women into top positions can harm them individually or as a group (and how to prevent this).
Research in Organizational Behavior, 32, 163-187.