Gedachten als herfstbladeren in de wind voorbij laten dwarrelen, cognitieve knopen ontwarren op de yogamat, een klankschaal als stemvork om de innerlijke toonladder van emoties te stemmen – of te temmen. Het zijn slechts enkele manieren om een vol en druk leven het hoofd te bieden, manieren die door menigeen klakkeloos omarmd worden vanwege hun vermeende louter positieve effecten. Recent had ik een gesprek met een paar mensen die, net als vele anderen, gebukt gaan onder het motto ‘we mogen ook helemaal niks meer, alles is slecht tegenwoordig!’. Vaak wordt dit geuit als reactie op wetenschappelijk nieuws dat huidige denk- en handelswijzen in twijfel trekt of bekritiseert. Falsifiëren, kritisch en nieuwsgierig zijn, open staan voor andere of nieuwe zienswijzen: dit is juist wat ons mensen verder brengt en onze bestaande kennis vergroot. Waar het gros van de mensen slechts vergrijst, is er ook een deel dat verzuurt.

Zelf hoor ik graag beide – of alle – kanten van een verhaal. In het boek ‘De Boeddha-pil’ door Farias en Wikholm worden zowel de positieve als negatieve aspecten van meditatie en mindfulness besproken, en dat is heel ontnuchterend. Eigenlijk verplichte kost voor iedereen met interesse in meditatie, mindfulness, yoga – zoals ikzelf. Ja, er zijn mogelijke positieve effecten, maar ‘one size fits all’ wondermiddelen bestaan niet. De auteurs halen meerdere onderzoeken aan, waaronder een ingenieus onderzoek van Jonathan Smith, die de effecten en werkzame ingrediënten van transcendente meditatie onderzocht heeft.

Coping

Wat mij echter het meest aan het denken heeft gezet, is de waarschuwing dat mindfulness als positieve bekrachtiger voor ons gehaaste en overvolle leven lijkt te gaan fungeren (Farias & Wikholm). Iedereen blij zou je denken. De leraar omdat de kinderen in de klas rustiger zijn, de verpleger omdat hij of zij de nasleep van een stressvolle dag van zich af kan spoelen. En dat alles door in een minuut of twintig het volgelopen bad van stress en prikkels leeg te laten lopen door de stop eruit te trekken – met gesloten ogen en diepe ademhaling. Alleen gaat de stop na die twintig minuten weer terug in het bad en blijft de kraan gewoon doorlopen. Mindfulness is geen oplossing voor een ongezonde leefstijl. Zeker niet als je met de grootste moeite je meditatie, mindfulness, of yoga even snel moet inpassen in je programma van dagelijkse beslommeringen – wat een druk, wat een stress, nóg meer te doen!

Integendeel, het klinkt eerder als een vorm van emotiegerichte coping. Zowel gedragsmatig als cognitief. Gedragsmatig omdat het als activiteit afleidt van het echte probleem, cognitief omdat het de manier verandert waarop je tegen het probleem aankijkt: ‘door meditatie kan ik mijn gehaaste leven probleemloos volhouden.’ Misschien heeft het ook wel wat van probleemgerichte coping, maar de vraag is of het beoogde resultaat in dit geval wenselijk is, en daadwerkelijk iets oplost. Nou, de reacties van de verzuurde mensen laten zich in ieder geval weer eenvoudig raden: ‘We mogen ook helemaal niks meer, alles is slecht tegenwoordig!’

Gifwolk?

Meditatie, mindfulness en yoga als zonneharpen die door de donkere wolken van negatieve gedachten en gevoelens schijnen – het is een mooi beeld. We moeten ons echter afvragen waar die wolken toch telkens weer vandaan komen. Een veel te druk leven, torenhoge verwachtingen, angst, depressie. Ik moet dan denken aan het boeddhisme, dat verwoordt het mooi met de concepten ‘store consciousness’ en ‘mind consciousness’: zaadjes worden geplant, gewaterd, en gaan groeien (Thich). Mindfulness moet niet alleen als snoeischaar tegen onkruid gebruikt gaan worden, het moet je ook in laten zien hoe en waar de zaadjes geplant worden – zowel de gewenste als de ongewenste.

Het is heerlijk om af en toe op je eigen wolk te zitten, met gesloten ogen en diepe ademhaling zodat de wereld om je heen voorbij kan waaien in haar eigen tempo – kijk alleen uit dat je je niet plotseling op een gifwolk bevindt. Of er in een onbewaakt moment vanaf waait.

Bronvermelding:
– Miguel Farias en Catherine Wikholm: De Boeddha-pil – Verbetert meditatie je leven? (2019)
– Smith: Psychotherapeutic effects of transcedental meditation with controls for expectation of relief and daily sitting (1976)
– Thich: The Heart of the buddha’s teaching – Transforming suffering into peace, joy and liberation (1999)