Op 27 februari deed het coronavirus zijn intrede in Nederland. Sindsdien zitten we in een emotionele rollercoaster. In korte tijd heeft het virus ons in de houdgreep genomen en proberen we met man en macht weer grip te krijgen op de situatie. En dit heeft voor bijna iedereen sociale isolatie als gevolg.

Familiecontact via FaceTime, vrijdagmiddagborrels via ZOOM, groepsspelletjes via Houseparty, eten afhalen met bezorgingsdiensten en online sportfilmpjes. Massaal worden er initiatieven uit de grond gestampt om in onze behoeftes te voorzien, waaronder de behoefte om sociale contacten te onderhouden, te ontspannen en gezond te blijven. De digitale wereld draait overuren en probeert ons te voorzien van alternatieven. Eén ding is zeker: zonder deze technologieën had het werk- en privéleven er momenteel heel anders uitgezien.

Behoefte aan menselijke aanraking

Er is echter een menselijk verlangen waar de digitale wereld geen alternatief voor heeft. De behoefte aan menselijke aanraking: die arm om je heen wanneer je slecht nieuws hebt gehoord, het handen schudden uit beleefdheid of het geven van een knuffel aan een dierbare. Momenteel worden die verlangens onderdrukt ter voorkoming van verdere verspreiding van het coronavirus. Het is goed duidelijk geworden waarom het naleven van deze maatregelen zo belangrijk is, maar dit neemt niet weg dat velen van ons die fysieke aanraking missen. Samen met de onzekerheid van hoelang we ons nog in deze situatie verkeren, kan dit gevoelens van verdriet, eenzaamheid en uitzichtloosheid oproepen. Paradoxaal is dat juist bij die gevoelens een menselijke aanraking helpend kan zijn.

De documentaire Huidhonger liet ons kennis maken met mensen die een gebrek hebben gehad aan fysieke aanraking. Regisseur Röben heeft getracht inzichtelijk te maken wat dit met het verlangen kan doen. Zij maakte de film vanuit het idee dat aanraking een eerste levensbehoefte is, waarbij we al vanaf de babytijd behoefte hebben aan huid-op-huidcontact. Uit de documentaire werd geconcludeerd dat juist de mensen die een tekort aan fysiek contact hebben ervaren in hun leven een groot verlangen tot aanraking hadden ontwikkeld. Deze bevinding wordt ondersteund door onder andere wetenschappelijk onderzoek van Müller-Oerlinghausen, voormalig onderzoeker naar de behandeling van depressie met lichaamsgerichte therapie. Samen met Kiebgis schreef hij in Huidhonger: aanraking is van levensbelang dat men bij gebrek aan huidcontact letterlijk ziek kan worden. Het is bewezen dat fysieke aanraking de afgifte van het knuffelhormoon oxytocine verhoogt, wat vervolgens de afgifte van het schadelijke stresshormoon cortisol verlaagt.

Zelfcompassie als alternatief

Wat kunnen we doen als we die aanraking nu tijdelijk niet kunnen opzoeken bij anderen? Naast knuffelen met onze geliefde huisdieren, stuit mijn zoektocht op het concept ‘zelfcompassie’. Kristin Neff, psychologe en universitair hoofddocent, heeft hier baanbrekend onderzoek naar gedaan. Zij leert mensen in haar trainingen en in haar boek Zelfcompassie – stop jezelf te veroordelen, om zichzelf vriendelijk tegemoet te treden, zoals je ook bij dierbaren zou doen. De levenswijsheid vanuit het boeddhisme geldt hiervoor als leidraad. Naast veel reflectieve oefeningen waarbij je leert om jezelf op een vriendelijke manier toe te spreken, raadt zij ook aan om jezelf op moeilijke momenten fysiek vast te pakken. Deze zelf-aanraking wekt tevens oxytocine op, waardoor cortisolniveaus worden verlaagd. Uiteraard geldt deze oefening normaliter als toevoeging op contact met anderen. Toch kan het wellicht in deze bijzondere tijd een uitkomst bieden. Een tijd van uitzonderlijke crisis, vraagt om uitzonderlijk handelen.

Redactie: Na publicatie van dit artikel werd bekend dat de Universiteit Utrecht onderzoek gaat doen naar thuisisolatie, het gebrek aan aanraking en mentaal welzijn. Op de website van de Universiteit Utrecht vind je meer informatie en kun je ook meedoen aan het onderzoek door een vragenlijst in te vullen.

Bronnen:
Müller-Oerlinghausen & Kiebgis (2019). Huidhonger. Aanraking is van levensbelang.
Neff (2016). Zelfcompassie. Stop jezelf te veroordelen.
Willink & Röben (2020) Huidhonger.