Met een toenemende druk op de gezondheidszorg, lijkt ook de Nederlandse bevolking zich steeds meer zorgen te maken. Van bagatelliseren van de ernst rondom het virus is dan ook al enige tijd geen sprake meer. Toch geven wij Nederlanders nog niet toe aan een complete lockdown, zoals eerder in Spanje en Italië onvermijdelijk leek. De zogeheten ‘intelligente lockdown’ is het defensief dat ons land in zet in het bestrijden van het hardnekkige virus. Ook al bieden Rutte en Jaap van Dissel (RIVM) volledige transparantie en onderbouwing in het maken van bepaalde keuzes; de tendens van een groeiende angst is voelbaar. Maar hoe ontstaat deze angst en hoe wordt deze beïnvloed?

Onze media

Media spelen natuurlijk een grote rol. In perioden als deze staan de media constant voor een keuze. Ze kunnen kalmerende artikelen publiceren of de angst juist aanwakkeren. Het probleem is dat de meeste media een commercieel belang hebben en dat inspelen op (angst)emoties een goede strategie is om lezers aan te trekken. Vooral op het internet maken media volop gebruik van deze strategie. Een artikel dat de ernst van een nieuw virus benadrukt zal simpelweg vaker gelezen worden dan een genuanceerd bericht.

Verdeling van aandacht

De neiging van mensen om artikelen die de ernst van het corona-virus onderschrijven meer te lezen dan neutrale of genuanceerde artikelen is niet vreemd. Onze aandacht is onderhevig aan zogenoemde attentional biases. Emoties spelen een belangrijke rol in het ontstaan van deze vertekeningen van onze aandacht. Mensen scannen hun omgeving op potentieel gevaar en zo nodig zorgt angst ervoor dat wij vanuit een staat van paraatheid kunnen handelen. Angst zorgt ervoor dat we aan potentieel gevaarlijke objecten meer aandacht schenken. Ook wanneer wij als nieuwsconsument fungeren zullen wij angstopwekkende artikelen als belangrijker ervaren en er meer aandacht aan schenken. Deze stukken lijken namelijk veel relevanter voor onze overlevingskansen. Zo lezen we allerlei artikelen die ons vertellen hoe het gevaar in elkaar steekt en hoe we beschermingsmaatregelen kunnen nemen. In principe is dit een goede strategie, tenzij je hierdoor maar één kant van het verhaal te lezen krijgt en te weinig genuanceerde informatie consumeert.

Illustraties

Onze emoties reageren bovendien op de manier waarop het meeste nieuws wordt getoond. Artikelen over het corona-virus worden vaak vergezeld met afbeeldingen van spannende laboratoriumafbeeldingen van virussen, mensen met mondkapjes en overvolle ziekenhuizen. Auteurs voegen graag afbeeldingen toe aan hun artikelen. Soms draagt dit bij aan de kwaliteit van het artikel, maar soms versterkt het enkel de associatie met gevaar. Bij een neutraal en beschrijvend artikel over het corona-virus, mét afbeeldingen van een Chinees ziekenhuis waar mensen door gebrek aan bedden op de grond liggen, zal van de neutrale inslag weinig overblijven.

Het onbekende

Een situatie als deze is voor iedereen nieuw. Er zijn nog geen vaccins en over de dodelijkheid en besmettelijkheid kunnen nog steeds enkel schattingen worden gedaan. Het onbekende is beangstigend en het maakt het aantrekkelijk om van het ergste uit te gaan. Wanneer je van alle mogelijkheden uitgaat van het ergste zul je ervan overtuigd zijn dat het virus voor iedereen erg dodelijk en besmettelijk is. Uitgaan van het ergste zonder dat hier goede argumenten voor zijn wordt in de psychologie rampdenken genoemd. Deze denkfout zie je terug in angststoornissen en paniekaanvallen. Een paniekaanval begint bij veel mensen met een lichamelijke sensatie. Het komt regelmatig voor dat mensen deze sensatie als een symptoom van een hartaanval interpreteren. Op het moment dat iemand zich hiervan bewust wordt, wordt iemand angstig en versnelt de hartslag. De verhoogde hartslag bevestigt het idee dat er iets mis is met het hart, wat op zijn beurt opnieuw de angst op een hartaanval verhoogt.

Een lichte vorm van rampdenken kan nuttig zijn en kan helpen bij het anticiperen op een onbekende toekomst. Het kan ons in de huidige situatie helpen om de ernst van het probleem in te zien en maatregelen te treffen om een worst-case scenario te voorkomen. In evolutionair perspectief is een beetje rampdenken een goede strategie, zolang men ook in staat is om het denken op een gegeven moment weer een halt toe te roepen.

Tenslotte

Dat mensen verschillen in de mate waarin zij angst ervaren in deze situatie verschilt en dit is zichtbaar in de commentaren op de overheidsmaatregelen. Er zijn partijen en mensen die de aanpak van de Nederlandse overheid te slap vinden, terwijl anderen de huidige aanpak voldoende vinden of zelfs pleiten voor een minder strenge aanpak.

Zoals eerder beschreven is het logisch dat mensen op dit moment angstig zijn. De media lijken bovendien het effect hiervan op onze overlevingsmechanismen te versterken. De angstreactie van mensen op de huidige situatie kan zowel schadelijk als nuttig zijn. Op individueel niveau kan angst irrationeel handelen veroorzaken en een langdurig angstige toestand is ongezond. Tegelijkertijd is een bepaalde mate van angst nodig om de ernst van de huidige situatie in te zien en ons aan de voorschriften te houden. Zonder een dosis angst zouden Nederlanders de maatregelen vanuit de overheid nooit accepteren. Hoelang onze angst voor het virus standhoudt en welke hoeveelheid angst uiteindelijk gegrond blijkt te zijn zullen we waarschijnlijk pas weten zodra het gevaar voorbij is.

Bronvermelding:
– https://eenvandaag.avrotros.nl/panels/opiniepanel/alle-uitslagen/item/meeste-nederlanders-vertrouwen-de-overheid-maar-zorgen-over-coronavirus-stijgen/
– https://www.volkskrant.nl/kijkverder/t/podcasts/serie/het-volkskrantgeluid/146-is-er-te-veel-aandacht-voor-het-coronavirus
– Mogg, Mathews & Eysenck (1992). Attentional bias to threat in clinical anxiety states.
– MacLeod & Rutherford (1992). Anxiety and the selective processing of emotional information: Mediating roles of awareness, trait and state variables, and personal relevance of stimulus materials.
– https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-athletes-way/201611/study-fear-the-unknown-compounds-many-anxiety-disorders
– https://psychcentral.com/blog/catastrophic-thinking-when-your-mind-clings-to-worst-case-scenarios/
– Mayer (1993). Comprehension of graphics in texts: An overview.
– Cedrini & Novarese (2015). “The challenge of fear to economics”