Hergen Leegstra, gezondheidszorgpsycholoog in opleiding tot specialist (GIOS) bij Verslavingszorg Noord Nederland (VNN), vindt dat elk mens hulp verdient. Ook mensen die “zelf” naar de fles of iets anders grijpen. “Verslaving is vaak het gevolg van pijnlijden en het is de combinatie van onder andere trauma en verslaving die ik aan probeer te pakken in mijn werk. En dat is best uitdagend. Als je gewoon je protocolletjes volgt, gooit de verslaving altijd roet in het eten. Het is dus zaak om een open mind te houden en creatief te zijn.” Hergen vertelt over de complexiteit van zijn doelgroep, vooroordelen en waarom hij zo dol is op zijn werk.

Hij deed de opleiding Sociaal Pedagogische Hulpverlening (SPH) en liep stage als sociotherapeut in de verslavingszorg. Hergen kwam daar terecht via zijn kerk, die banden had met een christelijke ggz-instelling. Als sociotherapeut kwam hij niet helemaal uit de verf, vond hij, en ging aan het werk in de gehandicaptenzorg. Ook daar was hij niet helemaal tevreden en besloot verder te studeren: psychologie. Hij ging aan de slag bij Fier, landelijk expertise- en behandelcentrum op het terrein van geweld in afhankelijkheidsrelaties, in Friesland. Daar kwam hij weer in aanraking met mensen die verslaafd zijn. De doelgroep trok hem, en hij kwam uiteindelijk bij de polikliniek van VNN in Leeuwarden terecht.

Bij de polikliniek merkte Hergen de complexiteit van zijn doelgroep op. Hergen: “Voor een GIOS is de combinatie van psychische problematiek en verslaving erg uitdagend. Zeker als je met comorbiditeit te maken hebt. Pak je eerst de verslaving aan of eerst de psychische aspecten? Het antwoord is niet eenduidig. Psychologische behandeling in de verslavingszorg doet een enorm beroep op je creativiteit, je moet echt buiten de gebaande paden gaan in je behandelingen. Bovendien is de doelgroep erg divers. Je behandelt mensen met autisme, ADHD, persoonlijkheidsproblematiek, hechtingsstoornissen, etc. Iedereen kan verslaafd raken.” Verslaving komt wel vaker voor bij mensen met een psychische stoornis. Bij mensen zonder psychische stoornis heeft in Nederland 19 procent te maken gehad met verslaving. Bij mensen met een ernstige psychische stoornis is dat 41 procent (het Trimbosinstituut).

Verslaving is een sluipmoordenaar

Volgens de psycholoog zit verslaving in een klein hoekje en speelt het zeker een rol dat sommige middelen geaccepteerd zijn in onze maatschappij, zoals alcohol en sigaretten. “Het venijnige van alcohol is dat vrijwel iedereen het drinkt. Je kunt er zelfs raar op worden aangekeken als je op een feestje niet drinkt. Bij bepaalde beroepsgroepen is dit nog sterker het geval dan bij andere. Drank is al heel slecht voor je lichaam en het kan ook nog eens een opstapje zijn naar andere middelen.”

Waarom in sommige branches de grenzen meer worden opgezocht dan in andere branches? “De commerciële wereld draait om ‘meer, meer, meer’. Verslaving werkt precies zo. Bovendien ligt de werkdruk bij bepaalde organisaties erg hoog en krijgen mensen te maken met emotionele stress door het ‘ellenbogenwerk’ dat er soms voorkomt”, aldus Hergen. “Ook onregelmatige werktijden en lange uren kunnen leiden tot een ongezonde leefstijl. Dat is met name in de medische sector een probleem. “Als je een nachtdienst in het ziekenhuis hebt gedraaid en je mag terwijl de zon buiten schijnt je acht uren slaap halen, klinkt een ‘nachtmutsje’ of een slaappil niet zo gek. En daar moet je, zeker op de lange termijn, voor waken.”

De term ‘verslaving’ gaat gepaard met veel stigma’s en vooroordelen. Hergen: “Veel mensen geloven dat je pas verslaafd bent als je bij wijze van spreken op straat belandt, maar problematisch gebruik of misbruik van bepaalde middelen zit in een klein hoekje. Tieners kunnen verslaafd zijn aan gamen of wiet, directeuren kunnen afhankelijk zijn van GHB en ouders kunnen meer alcohol drinken dan goed voor hen is. Verslaving discrimineert niet.”

Vooroordelen

Toch loopt de GIOS zelf ook weleens tegen zijn eigen vooroordelen aan. “Laatst werd ik gevraagd om op een andere afdeling te werken. Toen zette ik me schrap, omdat ik het idee had dat het een pittige sessie zou worden. Ik had een veel heftiger beeld van de afdeling dan nodig was. Toen ik de cliënt ontmoette, besefte ik dat ik ook maar een mens tegenover me had. Als ik al een verkeerd beeld kan hebben van iemand met een verslaving, hoe zit het dan wel niet met mensen buiten dit vakgebied?”

Gelukkig zijn er mooie succesverhalen die hopelijk bijdragen aan een beter beeld van het werkveld. “We dragen echt bij aan iemands leven. Zo kwam er een tijdje terug een vrouw bij ons die na één cognitieve gedragstherapie (CGT)-behandeling dacht uitbehandeld te zijn. Toen kwam ze thuis en merkte ze dat ze er toch weer alleen voor stond. Ze kwam op eigen houtje terug en heeft net een traumabehandeling afgerond. Haar probleem ging dus toch dieper dan ze aanvankelijk dacht. Bij een trauma kom je ook niet zo snel tijdens een behandeling, dat kost vaak wat tijd. Ze gaat nu naar een zelfhulpgroep, voelt zich gesteund en kan gaan werken aan haar herstel.”

Liefde voor het werk

Voor Hergen en veel zorgprofessionals met hem is het belangrijk om een verschil te kunnen maken voor anderen. Dat je naar huis gaat aan het einde van de dag met het gevoel iets betekend te hebben. “Het mooie aan dit vak is dat je niet alleen het positieve effect van je werk ziet, maar ook dat je je echt uit kunt leven op professioneel vlak. Je kunt van alles doen op het gebied behandeling en diagnostiek. In de reguliere zorg merk je dat er vaak standaard zorgpaden gevolgd worden. Die doelgroep heeft veel te maken met angst- en stemmingsproblematiek. In de verslavingszorg is echter geen dag hetzelfde.”

Hergen besloot dit interview te doen omdat hij vindt dat er meer openheid mag komen over verslaving en verslavingszorg. “Het is belangrijk dat mensen in een vroeg stadium hulp zoeken, zodat hun problemen op tijd aangepakt kunnen worden. Dit kan al ver voordat dingen uit de hand lopen. Soms kan een goed gesprek en luisterend oor al helpen. Tegelijkertijd is het belangrijk dat andere zorgprofessionals inzien waarom mensen in deze sector zoveel liefde hebben voor hun werk. De verslavingszorg is voor veel van hen onbekend terrein. Elk mens is waardevol en het is aan ons om hen te laten zien dat middelengebruik niet de weg is naar een beter leven.”

Dit gastartikel is geschreven door Annette Hoeksema, communicatieadviseur bij Verslavingszorg Noord Nederland (VNN).