Wanneer stem je in met seks? Simpel zou je denken: toestemming is verbaal gegeven door beide partijen.

Voor sommigen is dit voor de hand liggend, voor anderen is het complexer dan dat. In Peru werd het dragen van rood ondergoed in een verkrachtingsrechtszaak gebruikt als bewijs dat het slachtoffer bereid was om seks te hebben (Daily Mail, 2020). Zelfs toen er duidelijk werd aangegeven dat het slachtoffer niet bij bewust zijn was tijdens de verkrachting, en hierdoor dus niet kon instemmen, kreeg de dader gelijk.

Nog zo’n opmerkelijke verkrachtingsrechtszaak vond plaats in de VS. In dit geval had een veroordeelde serie-verkrachter een gevangenismedewerker verkracht (CNN, 2014). Het slachtoffer gaf al eerder aan dat ze het onprettig vond hoe makkelijk de dader toegang had tot haar kantoor, maar hier werd niks aan gedaan. Hoewel de rechtszaak door het slachtoffer werd gewonnen, kreeg ze tijdens de zaak wel de schuld voor “Het vertonen van gedrag op de werkvloer dat zulk seksueel gedrag verwelkomt”. Het is nu wel duidelijk dat wat je ook doet, hoe je je ook kleedt, je gedraagt en hoe je eruitziet: het heeft niks te maken met hoe kwetsbaar je bent voor seksuele intimidatie. Waarom leggen we de schuld zo vaak bij het slachtoffer?

Victim blaming

De schuld bij het slachtoffer leggen wordt ook wel victim blaming genoemd en kan worden verklaard met de attributietheorie. Mensen proberen constant hun eigen gedrag en dat van anderen te verklaren. Dit proces zelf noemen we attributie. Er zijn twee verschillende vormen hiervan, namelijk externe en interne attributie. Bij externe attributie verklaar je het vertoonde gedrag met behulp van situaties en bij interne attributie kijk je naar de persoon zelf (Aronson & Wilson, 2017).

De attributietheorie kan worden toegepast bij verschillende onderwerpen. Een voorbeeld: in een studie van een Australische universiteit werden verschillende vooroordelen ten aanzien van gewicht onderzocht. Hieruit werd er geconcludeerd dat attributie ook hiervoor de uitleg is (Allison & Lee, 2014). Mensen met overgewicht werden beschouwd als ongedisciplineerd en lui. Bij mensen met extreem ondergewicht werd er gedacht dat ze aandacht zoekend waren en volledig in staat zijn om hun conditie te verbeteren. Er wordt dus gedacht dat gewicht iets is waar je zelf controle over hebt.

Identificeren met het slachtoffer

In verband met victim blaming worden een paar theorieën gebruikt om dit gedrag beter te begrijpen. Eén van deze theorieën is de defensive attribution hypothesis.  Voor deze theorie geldt: hoe meer de observeerder zich met het slachtoffer kan identificeren hoe minder schuld er gelegd wordt bij het slachtoffer zelf. Zo voorkomt de observeerder dat zij negatieve feedback krijgt wanneer zij in dezelfde situatie belandt. Bij weinig tot geen gelijkenis zal de observeerder meer schuld toekennen aan het slachtoffer (Grubb & Turner, 2012).

De just world-theorie is ook een veelgebruikte theorie. Wanneer een nare gebeurtenis plaatsvindt die duidelijk onterecht is willen mensen erin geloven dat het slachtoffer dit heeft verdiend (Grubb & Turner, 2012). Door deze gedachtegang in stand te houden behouden mensen controle en behouden zij het geloof in een wereld die rechtvaardig is. Slechte dingen kunnen volgens deze gedachtegang alleen gebeuren bij slechte mensen. Er is geen sprake van controle, als er gedacht wordt dat slechte dingen soms gebeuren zonder enkele goeie reden.

Mythes

Rape myth acceptance is het geloven van verzonnen overtuigingen met betrekking tot verkrachting. Op deze manier wordt geprobeerd gewelddadig en ongewenst seksueel gedrag tegenover vrouwen te rechtvaardigen. Deze overtuigingen en vooroordelen zorgen voor interpretaties van situaties die niet gebaseerd zijn op objectiviteit, maar op gefabriceerde vooroordelen (Grubb & Turner, 2012). Hierdoor wordt de overtuiging dat het slachtoffer schuldig is, in stand gehouden. De dader wordt dan niet verantwoordelijk gehouden voor het plegen van een misdaad en soms ontstaan er zelfs twijfels of er überhaupt een verkrachting heeft plaatsgevonden.

Ze vraagt erom

Binnen de rape myth acceptance-theorie zijn zeven verschillende categorieën met overtuigingen. Een bekende categorie is de ‘ze-vraagt-erom-overtuiging’. Hierbij wordt er geloofd dat het slachtoffer hoe dan ook, op een of andere manier seksueel contact zocht bij de dader. Dit kan van alles zijn: van het dragen van bepaalde kleding tot een beleefde houding. Een andere categorie is de overtuiging dat er geen sprake is van verkrachting. De situatie wordt geminimaliseerd tot het punt dat het niet meer beschouwd kan worden als een verkrachting. Verder heb je de categorieën: ‘het was niet zijn bedoeling’, ‘zij wilde het’, ‘zij genoot ervan’, ‘verkrachting is een alledaagse gebeurtenis’ en ‘verkrachting is een niet vaak voorkomende gebeurtenis’ (Grubb & Turner, 2012).

Dus waarom leggen we de schuld steeds neer bij het slachtoffer? Hier zijn verschillende theorieën voor. We willen geloven in een eerlijke en rechtvaardige wereld waar slechte dingen gebeuren met een reden. Volgens deze gedachtegang zouden slachtoffers het verdiend hebben om in zo’n situatie te belanden. Tenslotte hebben we ook minder medelijden en inlevingsvermogen wanneer we ons niet kunnen identificeren met een slachtoffer. Hierdoor gaan we meer verantwoordelijkheid leggen bij het slachtoffer zelf dan bij de dader.

Bronnen:
Allison, M., & Lee, C. (2014). Too fat, too thin: Understanding bias against overweight and underweight in an Australian female university student sample. Psychology & Health, 30(2), 189–202. https://doi.org/10.1080/08870446.2014.954575
Aronson, E., & Wilson, T. D. (2017). Sociale psychologie (9de editie). Pearson Benelux B.V.
Ganim, B. C. S. (2014, 25 september). Pennsylvania woman blamed for her own rape. CNN. Geraadpleegd op 24 januari 2022, van https://edition.cnn.com/2014/09/24/justice/woman-blamed-for-her-rape/index.html
Grubb, A., & Turner, E. (2012). Attribution of blame in rape cases: A review of the impact of rape myth acceptance, gender role conformity and substance use on victim blaming. Aggression and Violent Behavior, 17(5), 443–452. https://doi.org/10.1016/j.avb.2012.06.002
Mitchell, C. (2020, 4 november). Peru judge throws out rape case as woman was wearing red underwear. Mail Online. Geraadpleegd op 24 januari 2022, van https://www.google.nl/amp/s/www.dailymail.co.uk/news/article-8914001/amp/Peru-judges-rule-rape-case-womans-red-underwear-signalled-willing-sex.html