Een paar jaar geleden las ik het boek The good girl van Mary Kubica, over een vrouw die vrijwillig met een man mee naar huis gaat, maar daar vervolgens wordt vastgehouden en opgesloten. Ondanks dat krijgt de vrouw positieve gevoelens voor haar ontvoerder. Dit boek is me altijd bijgebleven. Hoe kun je verliefd worden op iemand die je tegen je wil vasthoudt en je van al je vrijheden berooft? Komt dit in de echte wereld ook voor? En hoe werkt dat dan?

Positieve gevoelens voor de dader

Dit bovengenoemde fenomeen wordt het Stockholm Syndroom genoemd. Het Stockholm Syndroom kan voorkomen bij een gijzeling of bij een ontvoering, maar ook bijvoorbeeld in een misbruikrelatie. Bij dit syndroom ontwikkelt de gegijzelde positieve gevoelens voor zijn of haar gijzelnemer. In zo’n situatie heeft de gijzelnemer de macht om het leven van het slachtoffer in gevaar te brengen. Omdat de gijzelnemer hem het leven niet afneemt, kan het slachtoffer de gijzelnemer ervaren als iemand die hem zijn leven heeft gegeven. Dit gebruiken daders soms om de gehoorzaamheid van hun slachtoffers af te dwingen. 

Het fenomeen kreeg zijn naam na een overval in Stockholm in 1973, waarbij twee overvallers een aantal werknemers van een bank zes dagen vasthielden. Deze gegijzelden raakten emotioneel gehecht aan hun gijzelnemers en dit ging zelfs zo ver dat ze hun gijzelnemers na het voorval bleven verdedigen. 

Het achterliggende psychologische proces

Het Stockholm Syndroom is voor het slachtoffer eigenlijk een manier om om te gaan met de stress en het gevaar van de situatie. Om zo veilig mogelijk te blijven moet de gegijzelde zich volledig aanpassen aan de gijzelnemer. De gegijzelde moet zich voegen naar diens emoties en gedragingen. Daardoor is hij meer bezig met het gevoel van de dader dan met dat van zichzelf. Hij is afhankelijk van de dader, die controle heeft over zijn of haar leven. Dit gaat over alles, zelfs de basisbehoeften. Daarom is het wijzer voor het slachtoffer om zich met zijn dader te gaan identificeren dan om tegenover hem te gaan staan. 

Hierbij ligt de focus voornamelijk op de vriendelijkheid van de gijzelnemer, zijn goede kant. Deze vriendelijkheid moet de dader dus wel in bepaalde mate tonen. Daarbij moet worden gezegd dat het gebrek aan geweld en misbruik door het slachtoffer ook geïnterpreteerd kan worden als vriendelijkheid. De gegijzelde is dankbaar dat de dader hem zijn leven niet heeft afgenomen. De motivatie om te leven is belangrijker dan het haten van de dader, die de situatie eigenlijk heeft gecreëerd. Het mooie is dat het krijgen van deze positieve gevoelens ook echt een goede manier lijkt om een gijzeling te overleven. 

Het helpt ook als de gijzelnemer de gegijzelde meer als mens gaat zien, omdat hij dan zelf vaak vriendelijker wordt. Dat is beter voor de relatie tussen gijzelnemer en gegijzelde, waardoor de gegijzelde minder gevaar loopt. Dit kan de politie in haar voordeel gebruiken.Het kan ook een nadeel zijn.Het kan er namelijk ook  voor zorgen dat de gegijzelde minder meewerkt met de politie, zoals in 1973 na de gijzeling het geval bleek.

De echte wereld

Het Stockholm Syndroom komt in de praktijk heel weinig voor. Voordat een slachtoffer deze gevoelens naar zijn of haar gijzelnemer gaat ervaren, moet er namelijk sprake zijn van weinig geweld, moet de gijzelnemer een vreemde zijn voor de gegijzelde en moet de gegijzelde negatief ten opzichte van de politie staan. Deze drie kenmerken komen niet erg vaak voor. Laat staan de combinatie van deze drie. Je hoort dus weinig over het Stockholm Syndroom, maar het komt wel voor. Je kúnt positieve gevoelens krijgen voor de persoon die je tegen je wil vasthoudt. Je kunt misschien zelfs verliefd op hem worden. Ook in de echte wereld. 

1. De Fabrique, N., Romano, S. J., Vecchi, G. M., & Van Hasselt, V. B. (2007). Understanding Stockholm Syndrome. FBI Law Enforcement Bulletin, 76(7), 10-15

2.  Demarest, R. A. (2009). The relationship between Stockholm Syndrome and post-traumatic stress disorder in battered women. Inquiries Journal, 1(11). Geraadpleegd op 25 april 2022, van