Je herkent het vast wel: je hebt gehoord van die nieuwe gezichtscrème die je rimpels op miraculeuze wijze doen laten verdwijnen. Die ene parfum die alle mannen verliefd op je laten worden. Dat ene supplement waardoor je van een maat 44 naar een maat 36 zou moeten transformeren! Vervolgens zet je ‘s morgens de televisie aan, en ja hoor… weer die reclame. Weer een bekende ‘influencer’ met een kortingscode voor het volgende wondermiddel. Bovenstaande voorbeelden zijn onderdeel van een fenomeen dat in de psychologie een subliminale-boodschap genoemd wordt. Een subliminale boodschap, of ook wel een ‘‘subliminaal bericht,’’ kan woorden of beelden bevatten die het onbewuste van een individu beïnvloeden, en vervolgens een effect kunnen hebben op jóuw oordeel. 

Ofwel, die anti-rimpel-remedie waar je eerst niets van moest weten, is toch blijven hangen. 

Op deze manier vinden bedrijven en organisaties al bijna een eeuw lang nieuwe manieren om ons oordeel over producten of diensten te beïnvloeden. Is deze vorm van informatieoverdracht daadwerkelijk zo effectief?

RATS

Wat als blijkt dat subliminale boodschappen je beïnvloeden terwijl je dit zelf niet eens doorhebt? Een welbekend voorbeeld binnen de subliminale boodschappen is het ‘‘RATS’’- voorbeeld. Tijdens de verkiezingscampagnes in 2002 van George W. Bush tegenover Al Gore, die in volle gang bezig waren, was er een man die iets vreemds opmerkte tijdens het bekijken van een reclamespotje op de tv. Op het eerste gezicht leek het heel normaal, maar toen de man het fragment vertraagd afspeelde, werd zijn argwaan bevestigd. 

In het reclamespotje werden namelijk stellingen over de standpunten van beide partijen, (zowel die van Bush als Gore) verteld. En opmerkelijk was, was dat wanneer Gores’ standpunten verteld werden er iets in beeld verscheen, wat met het blote oog niet snel opgemerkt zou worden: het woord ‘‘RATS’’, wat nog geen dertigste van één seconde in het beeld verscheen, bleek na onderzoek (Zie figuur 1, Aronson, E., Wilson, T.D. & Akert, R.M. (2018).

Het verhaal ging dat het campagneteam van Bush geprobeerd zou hebben, door middel van het gebruik van een subliminale boodschap, de standpunten van Gore in een slecht daglicht over te laten komen bij het publiek. Het campagneteam van Bush heeft altijd ontkend dat dit bewust gedaan was en beweerde dan ook dat dit ‘per ongeluk’ was gebeurd (Berke, 2000).

Psychologisch trucje

Veel onderzoekers hebben onderzoek verricht naar verschillende theorieën rondom subliminale boodschappen. Duidelijk is dat het bovenstaande voorbeeld zeker niet de eerste controverse was, en ook zeker niet de laatste, waar het gebruik invloed heeft op ieders attitude, oordeel en gedrag.

Er bestaan zelfs theorieën waarin gedacht wordt dat er in elke advertentie een ‘seksuele boodschap’ zou staan (Reichel, P. L., & Key, W. B. (1979). Zo zou het zijn dat er in een advertentie, gericht op gin met ijsblokjes, het woord ‘seks’ verschijnt. Of dat er in afbeeldingen van producten, zoals glazuur op een versgebakken chocoladecake, mannelijke en vrouwelijke genitaliën verstopt zitten. Vermoedelijk om de kijkers onbewust in een positieve stemming te brengen (Wilson Bryan Key, 1973, 1989). Subliminale boodschappen hoeven echter niet per se visueel te zijn. Ze kunnen ook door middel van audio gebruikt worden.  Denk hierbij aan audioboodschappen die mensen helpen om te stoppen met roken, of helpen om af te vallen.

Wel of geen anti-rimpelcrème?

Zijn subliminale boodschappen, zowel visueel als auditief, daadwerkelijk effectief? Onderzoekers hebben namelijk weinig controlerende onderzoeken gedaan om hun standpunt te verklaren. Achteraf bleek dat er geen bewijs is, dat subliminale berichten en boodschappen invloed hebben op de dingen die we in het dagelijks leven tegenkomen.

Kortom, ondanks de verborgen manieren van informatieoverdracht heeft dit dus geen invloed op of we die anti-rimpelcrème van dat reclamespotje van vanochtend kopen of niet. 

Bronnen:

Aronson, E., Wilson, T.D. & Akert, R.M. (2018) 

Reichel, P. L., & Key, W. B. (1979). Subliminal Seduction. Teaching Sociology, 6(3), 283. https://doi.org/10.2307/1317309