Lamgeslagen staar je voor je uit. Wat te doen? Stel je voor dat je een verkeerde keuze maakt, de gevolgen zijn wellicht niet te overzien. Deze dan … of misschien tóch maar die andere? Voor elk probleem lijkt er tegenwoordig wel een influencer te zijn die je de weg wijst, maar hier word je op jezelf teruggeworpen. Wat een hels dilemma. Besluiteloos gaan je ogen langs de 53 soorten pesto in het schap*.
Steen, Papier, Schaar
Of het gaat nu om zorgverzekeringen, auto’s, kleding, het aanbod op datingsites, of het aantal soorten pesto in de supermarkt: intuïtief zou je zeggen dat meer keuze altijd beter is dan minder keuze. Maar klopt dat wel? Zit er een boven- en ondergrens aan de breedte van het keuzepalet waarmee we binnen de lijntjes van normaal functioneren blijven kleuren? Barry Schwartz beargumenteert dat een overdaad aan keuze ons ongelukkig kan maken.
One size fits all?
Stel dat je op zoek bent naar een nieuw horloge. Uiteindelijk heb je er uit het immense aanbod eentje gekozen. Hij is inderdaad mooi, en past bij je outfit. Maar perfect is-ie niet. Misschien heb je toch niet de juiste keuze gemaakt. In je hoofd vormen zich beelden van alternatieven, die allemaal net wat mooier zijn dan het horloge dat nu om je pols pronkt. Je merkt dat je tevredenheid zijn langste tijd heeft gehad, en plaatsmaakt voor teleurstelling. En dat binnen een paar dagen.
Niet alleen ingebeelde alternatieven kunnen je tevredenheid doen afnemen, ook daadwerkelijke andere opties kunnen eenzelfde effect hebben. De waarde van gemiste kansen of niet gekozen opties noemen we alternatieve kosten. De aantrekkelijke eigenschappen van de door jou niet gekozen opties doen afbreuk aan de keuze die je wel hebt gemaakt. Hoe meer keuze er is, hoe groter de waarde van de alternatieven wordt, en dus hoe groter de afname van je tevredenheid met je keuze. Oftewel, het niet hebben van een streamingsdienst A, B, en C verkleint het plezier in streamingsdienst D waar je wel op bent geabonneerd.
Daarnaast spelen verwachtingen een grote rol bij keuzes. Als er op tientallen datingsites duizenden mogelijke partners te vinden zijn, dan moet de perfecte match er ook tussen zitten. Dus in je hipste kleren (met je nieuwe horloge) ga je vol verwachting op date. Het was leuk, jullie hebben gelachen, het was voor herhaling vatbaar … maar het was niet perfect. Twijfel steekt de kop op. Je torenhoge verwachtingen zorgen ervoor dat je een goede match minder waardeert dan wanneer je verwachtingen laaggespannen zouden zijn. Het grote aanbod vergroot niet alleen je verwachtingen, maar ook je uiteindelijke teleurstelling (over iets dat eigenlijk gewoon goed was!)
Ten slotte, bedenk eens wie er verantwoordelijk is voor een slecht resultaat als er geen keuze is. Als er maar één soort elektrische fiets bestaat, wie is er dan verantwoordelijk als de fiets niet naar wens is? In contrast: wie is er verantwoordelijk als je uit het aanbod van honderden elektrische fietsen zelf een keuze hebt gemaakt, en de fiets vervolgens niet naar je gading is? In het laatste geval verwijt je jezelf een verkeerde keus te hebben gemaakt.
Kop of munt?
Dat keuze ons leven beter maakt is niet moeilijk te begrijpen. Keuze is vrijheid. Echter, de tegenstelling is dat we door meer en betere alternatieven ons juist slechter kunnen gaan voelen als gevolg van de keuzes die we maken, zelfs als die keuzes goed zijn. Een mens lijkt niet gebaat bij een overdaad aan opties. In dat licht is het zorgelijk dat we in de huidige tijd worden overspoeld met mogelijkheden, op elk denkbaar gebied – van pesto tot zorgverzekeringen tot beleggen en sparen. En, dankzij onze online samenleving en telefoon, vierentwintig uur per dag. Minus die paar uur die we offline zijn (lees: slapen). Tenzij je een lucide dromer bent, dan kun je ’s nachts vrolijk doorgaan met keuzes maken. Dat is trouwens beter dan na een nachtmerrie over supermarkten en volgepropte schappen badend in het zweet wakker worden – en beseffen dat je nog steeds niet weet welke pesto nou de perfecte keuze zal zijn.
* En nee, dat aantal is dan weer niet verzonnen: op de site van Albert Heijn komen 53 verschillende resultaten naar boven als je op ‘pesto’ zoekt (20/07/22).
