Daar sta je dan, bij de openingsceremonie van de Olympische Spelen in Parijs. Bloed, zweet en tranen, duizenden uren training en vele opofferingen later. Kun je het je voorstellen? Miljarden toeschouwers kijken zowel vanuit huis als in Parijs toe hoe 10.500 atleten gedurende 19 dagen¹ alles geven voor die gouden plak. Wat heeft hen hier gebracht? Wat maakt hen topsporter? En wat valt er met hun technieken te winnen in ons dagelijks leven? Wetenschappers zijn al aardig losgegaan op wat die winnaarsmentaliteit eigenlijk inhoudt. We nemen een duik!
‘Grit’ – Passie en doorzettingsvermogen
Een ongeëvenaard doorzettingsvermogen is voor topsporters van ultiem belang. Hoe krijg je het anders voor elkaar om jarenlang vrijwel fulltime te trainen? In 2013 werd de term ‘grit’ populair door Angela Duckworth in haar TedTalk Grit: The power of passion and perseverance.² “Grit is passie en doorzettingsvermogen voor langetermijndoelen,” gaf zij aan. Atleten met grit hebben een grotere kans op succesvolle prestaties. Niet omdat zij meer talent hebben, maar omdat ze bereid zijn om hard te blijven werken ondanks gefaalde pogingen.³ Dit is essentieel voor Olympische atleten, die te maken krijgen met tegenvallers in hun trainingen of tijdens competities, zoals blessures of tegenvallende resultaten. Maar kunnen we grit aanleren? Duckworth geeft aan dat deze vraag helaas niet eenvoudig te beantwoorden is. Wat hierin helpt, is om zoveel mogelijk een groeimindset aan te leren. Dit duidt op het geloof dat leren een vaardigheid is die niet vaststaat en die kan veranderen door training.
Doelen stellen: succes plannen
Doelen stellen is een taakgerichte aanpak bij sporten op topniveau. Maar er zit verschil in de werking van doelen. Zo lijken doelen over de voortgang het meest voordelige effect te hebben op sportprestaties. Prestatie- en uitkomstgerichte doelen hebben hier een minder groot effect op volgens onderzoek.⁴ Belangrijk dus om bij het bepalen van je doelen een vergrootglas te leggen op welke voortgang je wil zien! Eén van de methodes om doelen te stellen, is de SMART-methode: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden. Maar er zijn nog een hoop andere methoden. Iedereen heeft z’n eigen voorkeuren!⁵
Het mentale spel
Olympische atleten leven doorgaans voor hun sport. Hun hele omgeving is hierop ingericht. Misschien heb je eerder eens gehoord dat topsporters wel obsessief of compulsief moeten zijn om zo goed te presteren. Bert de Cuyper⁶ haalt bijvoorbeeld aan hoe de Britse baanwielrenner Chris Hoy grapte dat het trainingskamp voor de Spelen van 2008 “leek op een bijeenkomst van dwangneurotici”. De Cuyper gebruikt zelf de term “monomanie” om de eenzijdige focus van topsporters te omschrijven, vanwege de negatieve klank van de woorden dwang en obsessie. Hij geeft aan dat de meeste topsporters deze laserscherpe focus juist niet zien als iets negatiefs, maar als iets essentieels. In het meest ideale geval vloeit deze focus bij atleten over in een “flow state”, waarin acties elkaar naadloos opvolgen en optimale prestaties ontstaan.⁷ Hoe kom je zelf in die flow state? Onderzoek toont aan dat het herhaaldelijk beoefenen van mindfulness hierbij kan helpen.⁸ Er zijn tegenwoordig genoeg gratis apps die je hierin kunnen begeleiden, zoek bijvoorbeeld eens naar Headspace, Calm of VGZ Mindfulness (voor Nederlandse audio).
Omgaan met druk
Olympische atleten hebben in het verleden vaker in de media aangegeven hoe hoog de druk is binnen de topsportwereld. Ze heeft een spectaculaire terugkomst in Parijs nu, maar we weten nog hoe Simone Biles vier jaar geleden een stapje terug moest doen voor haar mentale gezondheid. Hoe gaan de topsporters om met de hoge druk en verwachtingen? Naast mindfulness en het hebben van een support-netwerk zijn er ook nog deze strategieën: gedachte-controle (denk aan het blokkeren van afleiding, positief denken en perspectief nemen), een routine volgen en ademhalingstechnieken.⁹ Hoe goed je omgaat met druk ligt in meer of mindere mate in je aard, maar het is ook deels te trainen. Bijvoorbeeld met psychologische skills training (PST). Psychologische skills training focust op de optimalisatie van zelfpraat, visualisatie, doelstelling en regulatie van geprikkeldheid.¹⁰ Ook deze strategieën zijn ruimschoots online beschikbaar.
Conclusie: winnen kun je leren
De reis naar Olympisch goud (of zilver of brons) is net zo goed mentaal als fysiek uitdagend. Technieken zoals doelstelling, grit, flow state, en strategieën om met hoge druk om te gaan, zijn zowel binnen als buiten de topsportcontext toepasbaar om betere prestaties te leveren. Olympische atleten werken hard in trainingen én aan hun winnaarsmentaliteit. Hier kunnen we allemaal wat van opsteken en meenemen in ons dagelijks leven!
Bronnen
¹ Gould, D., & Maynard, I. (2009). Psychological preparation for the Olympic Games. Journal of
Sports Sciences, 27(13), 1393–1408. https://doi.org/10.1080/02640410903081845
² Röthlin, P., Birrer, D., Horvath, S., & grosse Holtforth, M. (2016). Psychological skills training and a
mindfulness-based intervention to enhance functional athletic performance: Design of a
randomized controlled trial using ambulatory assessment. BMC Psychology, 4(1).
https://doi.org/10.1186/s40359-016-0147-y
³ Petz, M. R. (2021). Examining the Contributions of Grit, Mental Toughness, and Conscientiousness to
Athletic Performance. ProQuest Dissertations & Theses.
⁴ Williamson, O., Swann, C., Bennett, K. J. M., Bird, M. D., Goddard, S. G., Schweickle, M. J., &
Jackman, P. C. (2022). The performance and psychological effects of goal setting in sport: A
systematic review and meta-analysis. International Review of Sport and Exercise Psychology, 1–29.
https://doi.org/10.1080/1750984x.2022.2116723
⁵ The National Society of Leadership and Success. Goal setting techniques: Ways to effectively set and
achieve goals. NSLS. https://www.nsls.org/goal-setting-techniques
⁶ De Cuyper, B. (2020). De psychologie van de topsporter. Van atletiek tot zeilen; Van aandacht tot zwart
gat. 20/10 Uitgevers.
⁷ Jackson, S. (2016). Flow and Mindfulness in Performance. In Mindfulness and Performance (p. 78–
100). chapter, Cambridge: Cambridge University Press.
⁸ Rogowska, A. M., & Tataruch, R. (2024). The relationship between mindfulness and athletes’
mental skills may be explained by emotion regulation and self-regulation. BMC Sports Science,
Medicine and Rehabilitation, 16(1). https://doi.org/10.1186/s13102-024-00863-z
⁹ Gould, D., & Maynard, I. (2009). Psychological preparation for the Olympic Games. Journal of
Sports Sciences, 27(13), 1393–1408. https://doi.org/10.1080/02640410903081845
¹⁰ Röthlin, P., Birrer, D., Horvath, S., & grosse Holtforth, M. (2016). Psychological skills training and a mindfulness-based intervention to enhance functional athletic performance: Design of a
randomized controlled trial using ambulatory assessment. BMC Psychology, 4(1).
https://doi.org/10.1186/s40359-016-0147-y