Twee jaar na het overlijden van mijn vader blijft rouw een vaag begrip. Hoewel ik heb leren omgaan met het verlies, zullen vragen, emoties en gedachten altijd naar boven komen. Waar de één liever thuis zit en in een eigen bubbel huilt en rouwt, ging ik de maandag na mijn vaders uitvaart meteen weer naar school. Uiteraard met ruimte voor mijn emoties. Maar stilzitten? Daar werd ik alleen maar ellendiger van. Hoewel ‘verlies’ op verschillende manieren plaatsvindt in ieders leven, gaat het in dit artikel om het verlies van een dierbare door de dood. Samen met de vragen, de ellende en het rouwen die erbij komen kijken.

Hoewel de meeste mensen de dood associëren met ouderdom, kwam de dood bij mijn vader op 60-jarige leeftijd. Met twee dochters van toen 23 jaar stond hij eigenlijk nog in een groeiende fase van zijn leven (Feldman, 2019). Tot ieders verbazing werd hij in februari 2022 gediagnosticeerd met kanker. De weg naar herstel bleek al snel onmogelijk. Ondanks dat hij de zwaarste chemo doorliep, overleed hij vijf weken na zijn diagnose thuis, in het bijzijn van mijn moeder, zus en mij. In de laatste week zag ik mijn sterke vader verdwijnen door de kanker. Hij praatte niet of nauwelijks over zijn gevoel, wat het moeilijk maakte te peilen of hij pijn, verdriet of angst ervaarde. Wel was duidelijk te zien dat hij ziek was.

Achteraf gezien was hij al bezig met overlijden tijdens het vechten tegen de ziekte. Deze nare beelden en gebeurtenissen zie je in een periode waarin je op automatische piloot staat. De dagen dat mijn vader in het ziekenhuis lag, kon ik niet constant langskomen vanwege de bezoekuren. De tijd vulde ik vooral buitenshuis op; ik werkte of deed andere dingen om bezig te blijven. Daarnaast huilde ik veel. Ik bleef weg van huis om niet geconfronteerd te worden met het feit dat mijn vader in het ziekenhuis lag en met wat de toekomst zou brengen.

Spijt

Iemand met kanker wordt, naar mijn mening, kapotgemaakt. De kleur van iemands huid, de manier waarop iemand uit zijn ogen kijkt, het reactievermogen, het niet kunnen omgaan met prikkels, zwaar ademen en uiteindelijk de laatste adem (Stervensfase, z.d.). Een enge en nare gebeurtenis, die het grootste deel van de wereldbevolking meemaakt (Zimbardo et al., 2017). De dood is namelijk onderdeel van je leven, net zoals je geboorte. Ik heb veel nagedacht na het overlijden van mijn vader. Ik heb mezelf dingen verweten, bijvoorbeeld dat ik die vrijdag dat hij in slaap werd gebracht nog had gewerkt. Had ik maar niet gewerkt en nog drie uurtjes extra met hem gekletst. Had ik die ene zaterdag maar thuis op de bank gezeten met hem in plaats van de stad in te gaan. Al deze gedachten overspoelden mij. Ik kon het allemaal niet meer terugdraaien en voelde spijt. Dit is het punt waarop ik het bruggetje maak naar rouwen.

Fases van rouw

De gedachten die ik hierboven beschreef, horen namelijk bij de fase van rouwen waarin men gaat onderhandelen. Rouw is een emotionele reactie op verlies, bestaande uit woede, machteloosheid, schuldgevoel en wanhoop (Zimbardo et al., 2017, p. 585). Volgens de theorie van Elisabeth Kübler-Ross kent rouwverwerking bij zowel stervende personen als rouwende personen vijf verschillende fases: ontkenning, boosheid, onderhandelen, depressie en aanvaarding (Feldman, 2019). Deze fases komen bij iedereen op een andere manier tot uiting én in een andere volgorde. Je kan heen en weer bewegen tussen deze fases. Ieder op zijn eigen eigen tempo (Jasmijn, 2024).

Ondanks mijn huidige studie Toegepaste Psychologie, waarin ik heb geleerd over de verschillende theorieën en fases van rouwen die in verschillende volgorde opduiken, blijkt het verre van zwart-wit. Toen mijn vader overleed, vond ik het vreemd dat verdriet naast vreugde en blijdschap leeft. “Deed ik iets niet goed? Hoe kan ik nu genieten terwijl ik vorige week mijn vader wegbracht?” Ik baalde ervan dat de maatschappij, of wie dan ook, mij hier niet op voorbereid had. We horen alles over leuke dingen. Als een baby wordt geboren, weten we hoe dat werkt. Maar zodra je iets meemaakt waar een negatievere emotie aan is gekoppeld, lijkt het alsof we met onze handen in het haar zitten. Eigenlijk is dat helemaal niet zo gek. Verschillende trauma’s, waaronder rouw, brengen veel stress met zich mee. En stress willen we als mensen van nature vermijden. Volgens de Readjustment Rating Scale is het ‘overlijden van de partner’ zelfs de meest stressvolle van alle grote gebeurtenissen in iemands leven (Zimbardo et al., 2017, p. 593).

Leren leven met verlies

Ergens is het ook heel mooi dat we onze eigen weg daarin kunnen vinden. Hoewel ik het grootste deel van de tijd leef in de fase van aanvaarding, zijn er momenten dat ik de andere fases weer herbeleef. Na twee jaar weet ik onderhand hoe ik ermee om kan gaan. Wanneer ik meer tijd mag nemen voor het rouwen of juist wat meer mag stilstaan bij mezelf. Al met al is het belangrijk om te bedenken dat het volkomen normaal is om je wisselend te voelen, boos te zijn nadat je blij was, of om jezelf af te vragen waarom je niet hebt geleerd hoe je kan omgaan met verlies.

Bronnen:

Feldman, R. (2019). Ontwikkelingspsychologie II: Levensloop vanaf de jongvolwassenheid (8e editie). Pearson.

Jasmijn. (2024, 15 maart). 5 fasen van rouw – Het rouwproces uitgelegd. Van der Stappen uitvaartverzorging. https://www.vdstappen.nl/de-fasen-van-het-rouwproces/Stervensfase. (z.d.). Geraadpleegd op 16 april 2024, van https://overpalliatievezorg.nl/zorg-en-hulp/stervensfase

Zimbardo, P. G., Johnson, R. L., & McCann, V. (2017). Psychologie: een inleiding (8ste editie).